به عقيده شيعيان؛ برخي از مسلمانان، بعد از پيامبر اسلام(ص) به دستورات و وصيت ايشان عمل نكرده و راه ديگري براي خود انتخاب كردند. در اين بين؛ كساني كه به شيعه امام علي(ع) مشهور شدند، در امور دنيوي و اخروي خود، به اهل بيت پيامبر(ص) رجوع مي كردند. آنان فقه و احكام شرعي، اخلاق و اعتقادات را از اين خاندان فرا گرفتند. اما گروه هاي ديگر، بعد از پيامبر(ص) به دستاويزهاي مختلفي چنگ زدند. البته ائمه اطهار(ع) در طول تاريخ، تلاش هاي زيادي كردند تا اين شعبه هاي جدا شده از امت پيامبر خدا را به مسير اصلي بازگردانند و در اين زمينه هم نهايت موفقيت را به خصوص در زمينه هاي فقهي به دست آوردند، به طوري كه امروزه ظاهر احكام ديني شيعيان با ديگر مسلمانان تفاوت چشمگيري ندارد، اما به هر ترتيب؛ اختلافات به خصوص اختلافات عقايدي با زاويه گرفتن آنان از سنت پيامبر(ص) و اهل بيت(ع) بسيار بيشتر شد تا آن جا كه در تاريخ اهل بيت(ع) گزارش هاي متعددي از مناظرات اين بزرگواران با علماي عامه(اهل سنت) در زمينه هاي اعتقادي، فقهي و... مي بينيم.
البته مناظرات و احتجاجات ائمه(ع) منحصر به احتجاجات آنان با اهل سنت نيست، بلكه با پيروان ديگر اديان و فرق نيز مناظرات گسترده و مفصلي داشته اند،[1] اما در اين بين؛ فصل مشترك همه اين مناظرات علمي و احتجاجات، اثبات برتري علمي و عملي خاندان وحي بود، امري كه از همان صدر اسلام به شدت سعي در انكار يا حداقل اخفاء آن بود، پس بسيار طبيعي است كه گزارش اين گونه مناظرات و احتجاجات ائمه(ص) و ديگر بزرگان و اصحاب ائمه(ع) توسط راويان و نويسندگان غير شيعي مورد توجه قرار نگرفته و عامدانه روي آن پوشيده شود.
به عنوان مثال؛ برنامه ريزي مناظرات امام رضا(ع) با علما و بزرگان همه فرق و مذاهب آن زمان، به دست حكومت وقت بود و مأمون به عنوان خليفه و فرمانرواي حكومت اسلامي، نقش پُررنگ و به سزايي در تشكيل مناظرات داشت، اما مشروح يا مختصر همين مناظرات عمومي و مورد تأييد حكومت؛ در كتاب هاي آنان نيامده است، پس نبودن گزارشي از مناظرات ائمه(ع) در كتاب هاي اهل سنت و با توجه به روحيه حق كشي زمامداران دوران اهل بيت(ع) و شرايط سياسي و اختناق حاكم بر جامعه اسلامي، امري غير طبيعي نيست. بله! اصحاب ائمه(ع) كه در راه نشر حقانيت اهل بيت(ع) هر گونه خطري را بر خود خريدار بودند، اين گونه مناظرات و احتجاجات را در كنار ديگر روايات نوراني اهل بيت(ع) جمع آوري كرده و از نسلي به نسل ديگر رسانده اند.[2]
از جمله مناظرات اهل بيت(ع)؛ مي توان به مناظرات امام جواد(ع) اشاره كرد. مرحوم طبرسي مناظرات و احتجاجات ايشان را در كتاب خود جمع آوري كرده است.[3]