دوران اعتلا و ارتقاي امپراطوري اسلام در عصر هارون و مأمون به حد كمال رسيده بود و اگر فرصتي به امام رضا عليه السلام داده مي شد و حسن نيتي در انتخاب آن حضرت به ولايتعهدي بود، در عظمت اسلام و ترويج شعائر دين بزرگترين قدم مؤثر برداشته مي شد و آن كشور پهناور كه بيش از چهل و پنج كشور بزرگ فعلي و شامل ميليونها مسلمان بود از حقيقت دين و تعليم و تربيت آن استفاده مي كردند.

با كمال تأسف بايد گفت: جاه طلبان سعايت كردند و همان طور كه گفته اند: «الملك عقيم» مأمون، وليعهد بي نظير خود را كشت و دوران امامت و رياست روحاني به امام جواد عليه السلام منتقل شد.

امام جواد عليه السلام در ترويج دين و حفظ شعائر اسلام همان وظيفه را داشت كه حضرت سجاد يا امام محمد باقر عليه السلام داشتند، از نظر امامت و ولايت همه در يك صف قرار گرفته و مسئوليت مستقيمي در بارگاه الهي براي تبليغ دين و تشريح احكام سيد المرسلين و تعليم و تربيت اسلامي داشتند.

امام جواد عليه السلام كه عمرش چون گل كوتاه بود و با سياست جدايي فرقه هاي اسلامي و تقويت ائمه ي شافعي، حنفي، مالكي و حنبلي رو به رو گرديد بايد طريقه حقه اماميه را - كه اصل قوانين لايتغير فقه اسلام است - به مردم برساند. پروردگار موجبات آن را فراهم كرد كه يك كودك نا بالغ كه زمامدار ولايت مطلقه ي عصر است در مقابل سيل علماي مختلف العقيده و محققين بزرگ و شهير اسلام، احتجاج، مناظره و مباحثه نمود و مشكلات علمي و معضلات مسايل فقها و مهمترين امور اجتماعي را حل نمايند.



[ صفحه 79]



حضرت با همين سن و در همين محيط كه علم و دانش رو به ترقي نهاد و علوم و فنون ساير ملل در اسلام ترجمه و نشر يافته، مكتب اسلام وسعتي گرفته، دانشگاه اسلام سرتاسر جهان را از كتاب و تعليم و تربيت پر كرده، امام و اولي به تصرف از خاندان هاشمي در صغر سن وارد بحث علمي گشت و فحول علما را در مضيقه ناداني محصور ساخت و به تحقيق و تشريح فقه، اصول، اخلاقيات، رياضيات و فلكيات پرداخت.

و همان خدمتي كه بعضي از ائمه هدي عليهم السلام با شمشير مي كردند، اين امام همام با احتجاجات خود نموده، و به كلي خط سير حركت فكري مسلمين را برگردانيد و جامعه ي علما و روحانيون با تعصبي هم كه داشتند اعتراف و تصديق كردند كه علم و دانش امام جواد عليه السلام از منبع علوم نبوت سرچشمه گرفته و در مكتب شديد القواي ربوبي تربيت يافته و بني هاشم از صغير و كبير در علم و دانش بي شبيه و نظيرند.

بطلان آن چه را كه مردم گمان كرده بودند و پيشوايان ساختگي و جاعلين حديث و خبر به مردم آموخته بودند براي مسلمانان كشف كرد و چهره ي زيباي حقيقت دين را به مردم نشان داد.