ترديدي نيست كه امام جواد عليه السلام دو سفر، از مدينه به بغداد داشته و مسلم



[ صفحه 341]



است كه سفر دوم به دعوت معتصم عباسي و پس از درگذشت مأمون بوده است.

مأمون در سال 218 هجري در بدندون شهر طرطوس رم درگذشت و مردم با برادرش معتصم عباسي بيعت نمودند.

چون معتصم بر اريكه ي خلافت استقرار يافت تنها از كسي كه بيم داشت امام جواد عليه السلام بود كه به دو جهت از او مي ترسيد:

1 - چون آن حضرت از مبرزين علويان، عالم، حكيم، فاضل و دانشمند است و شخص اول خاندان بني هاشم مي باشد، امكان دارد كه مردم دور او را بگيرند و به خلافت دعوتش نمايند.

2 - جهت خويشاوندي كه با مأمون داشته كه دامادش است و نزديكترين افراد به خليفه وقت بوده و مي تواند وارث تاج و تخت باشد، يا مدعي معتصم گردد و خلافت را از او بگيرد. از اين رو، بيمناك شده او را به بغداد دعوت نمود.

هنگامي كه دعوت معتصم رسيد امام جواد عليه السلام با ام فضل براي اداي حج به مكه رفتند و فرزند خود، علي بن محمد الهادي النقي عليهماالسلام را به همراه مادرش - كه غير ام فضل بود - در مدينه گذاشت و با ام فضل، دختر خليفه ي متوفي به سوي عراق حركت كرد.

در اين سفر بود كه امام جواد عليه السلام با آن كه فرزند پسرش كوچك و نابالغ بود در عين حال ودايع امامت را به آن حضرت سپرد، وصاياي خود را نمود و او را به ولايت و امامت پس از خود به مردم مدينه و خواص اصحاب معرفي كرد و به سوي بغداد حركت نمود.

همان گونه كه پيشتر يادآور شديم مأمون در روز پنج شنبه 13 رجب سال 218 هجري در طرسوس درگذشت، در اين موقع از امامت امام جواد عليه السلام شانزده سال گذشته بود يعني شانزده سال از شهادت حضرت رضا عليه السلام مي گذشت.

معتصم نخست در شعبان سال 218 هجري از ابواسحاق محمد بن هارون



[ صفحه 342]



بيعت گرفت و پس از آن متوجه جعفر بن مأمون شد و مي خواست با حيله اين سه نفر رقيب (يعني: امام جواد عليه السلام، پسر هارون و پسر مأمون) را از پاي در آورد تا خلافت او بي معارض بماند.

از اين رو، به انواع حيله ها متوسل شد:

نخست آن كه به آن ها در كنار كاخ خود منزل داد، تا زير نظر خود باشند و خروج نكنند. چنانچه مأمون چنين كرد.

دوم آن كه پي بهانه مي گشت تا آن ها را مسموم كند كه سر و صدايي راه نيفتد، زيرا قدرت جنگ نداشت، اگر چه زمان معتصم يك نژاد تازه اي به اسلام وارد شدند و آن ترك ها بودند و معتصم خلافتش مرهون خدمات ترك ها بود، زيرا از عرب و عجم رانده و مانده بود متوسل به ترك ها شد و آن ها از او حمايت كردند تا در ميان غوغاي سياست استقرار يافت و به حيله كار خود را شروع كرد.

شيخ مفيد رحمه الله مي نويسد:

ترديدي نيست كه در ماه محرم سال 220 هجري امام جواد عليه السلام وارد بغداد شد. بنابراين، خبر مسافرت امام جواد عليه السلام به مكه از شعبان سال 218 هجري كه مأمون درگذشت شروع شد كه پس از آن به مدينه برگشت. سپس معتصم آن حضرت را دعوت نمود و به بغداد حركت كرد و آخر ماه محرم سال 220 هجري وارد بغداد شد كه اين جريان دو سال طول كشيد و امام جواد عليه السلام در آخر ماه ذي قعده ي سال 220 هجري مسموم شد و در بغداد شهيد شد.

بنابراين، معلوم مي شود كه معتصم در اين مدت به هر عنواني كه بود دل پر درد ام فضل را (از اين كه همسرش زن ديگري انتخاب نموده و فرزندان پسري از جمله امام علي النقي عليه السلام از او متولد شده و از او فرزند نداشت) بدست آورد و او را به وعده و وعيد آماده مسموم ساختن همسرش كرد تا در روز آخر ذي قعده سال 220 هجري - كه مورد اتفاق همه مورخين است - همسر خود را مسموم نموده كه



[ صفحه 343]



در نتيجه حضرتش به شهادت رسيد و پس از آن خودش كامي نديد و به فجيع ترين وضعي به مرضي مدهش و مخوف مبتلا شد تا به درك واصل گرديد.

اين هم سفر دوم امام جواد عليه السلام به بغداد بوده كه به سوي آرامگاه ابدي خود شتافته و منشأ تحولات تاريخي گشت كه اكنون مزارش قبله ي اهل دل است و هر سال مليون ها مردم مسلمان جهان براي زيارتش مي شتابند.