مؤلفين در احوال آن حضرت يادآور شده اند كه ايشان در ماه رمضان سال صد و نود و پنج به دنيا آمدند و وفات ايشان در اواخر ذي حجه ي سال دويست و بيست و در روايت ديگري از شيخ مفيد، سال دويست و بيست و پنج بوده و مدت امامتشان بين هيجده و بيست و سه سال كه بيشتر آن در زمان مأمون عباسي گذشت، بوده است. پيش از اين يادآور شديم كه آن چنان كه از نوشته ي مسعودي در اثبات الوصية برمي آيد اقامت ايشان در بغداد و مدينه بود و اندكي پيش از وفات مأمون، به اتفاق همسر خود، ام الفضل، از بغداد بيرون شدند و پس از وفات مأمون با همسر خود به عراق بازگشتند و پسر خود ابوالحسن را پس از آنكه امامت ايشان بعد از خويش را تصريح كرده و اصحاب نزديك خود را از آن آگاه كردند در مدينه جاي گذاشتند. مسعودي در ادامه مي گويد: معتصم يعني محمد بن هارون الرشيد پس از برادرش مأمون در شعبان سال 218 هجري به خلافت رسيد.

وقتي امام به درخواست معتصم به بغداد بازگشت، معتصم و جعفر بن مأمون و يارانشان درصدد توطئه عليه جان ايشان بودند برخي روايات تصريح دارند كه آنها توانستند همسرش را در اين توطئه تحريك كرده و وي را بر آن دارند تا سم در انگور گذارد كه بر اثر همين سم وفات يافتند ولي شيخ مفيد در يكي از رواياتش مي گويد كه آن حضرت تا اواخر محرم سال 220 در مدينه ماند و در ذي قعده ي همان سال وفات يافت و در روايت ديگري مي گويد وفات آن حضرت در ذي قعده ي سال 225 هجري بود.

و در اعيان الشيعه به نقل از مرتضي در «عيون المعجزات» آمده كه معتصم از



[ صفحه 467]



آن جهت كه همسرش ام الفضل، منحرف بود و نسبت به همسر سوگلي اش يعني مادر امام هادي (ع) رشك مي برد او را تحريك به قتل آن حضرت كرد و بعد از آنكه سم را در انگور گذارد از اين كار خود پشيمان گرديد صاحب روضة الواعظين و ابن بابويه نيز اين مطلب را تأييد مي كنند و شيخ مفيد نيز در ارشاد خود به طور قطع، سخن نمي گويد بعيد هم نيست كه معتصم كه كينه ي ايشان را به دل داشته همسرش را به اين منظور به خدمت گرفته باشد به ويژه كه او منحرف بوده و كينه اش را به دل داشت زيرا همسر ديگرش مادر امام هادي را بر او ترجيح مي داد و در اين رابطه همچنان كه در كشف الغمة آمده است شكايت امام را در زمان حيات پدر، نزد او برد و ادعا كرد كه آن حضرت با وجود وي، معشوقه اختيار كرده است كه مأمون نيز با شدت و خشونت پاسخش مي دهد و به او دستور مي دهد كه سر از طاعت شوهر خود برنگيرد.

در هر حال آنچه ترديدي در آن نيست اينكه امام جواد در عنفوان جواني و در حالي كه ناگزير به اقامت در بغداد شده بود، وفات يافت و در قبرستان قريش در كنار جدش امام موسي بن جعفر كه تا امروز زيارتگاه دوستداران آنهاست و گناهكاران به اميد شفاعتشان زيارت مي كنند و نيازمندان به ايشان توسل مي جويند و ابيات زير زبان حال آنهاست به خاك سپرده شد:

- من در روز قيامت به تو پناه مي جويم و راه نجات خود را از تو مي خواهم.

- فردا كسي جز شما شفيع من نيست و در دوستي و عشق به شما، سابقه ي ديرينه دارم.