تاريخ نويسان مي گويند: چون «معتصم» بعد از «مأمون» خليفه شد، پس از يك سال و نيم اطرافيانش سخناني فراوان در مورد آمد و شدهايي كه مردم به حضور امام جواد عليه الصلوة و السلام داشتند، چيزهايي به وي گفتند. و اطلاع دادند كه مردم پاسخ مسائل و مشكلاتشان را از امام مي گيرند و از اين رو، معجزات و نشانه هاي امامت حضرتش بسيار گرديده است. اين جريان «معتصم» را نگران ساخت بطوري كه امام را به اجبار از مدينه به بغداد خواست. و ايشان را در بيست و هشتم ماه محرم سال 220 هجري وارد بغداد كرد و يك سال در حبس نگاهداشت [1] و به هيچ كس اجازه ي ملاقات با حضرت امام جواد عليه الصلوة و السلام را نداد. در اين مدت به انتظار فرصتي بود تا نقشه اش را عليه امام عليه الصلوة و السلام عملي كرده، بطور ناگهاني ايشان را به قتل رساند. به همين جهت گروهي از محرمان اسرارش را فرمان داد تا به دروغ شهادت دهند كه حضرت امام جواد عليه الصلوة و السلام قصد توطئه عليه حكومت معتصم را دارد. سپس دستور داد تا امام عليه الصلوة و السلام را حاضر كردند. وي در حضور امام با ايشان تندي و عتاب كرد. اما امام تهمت او را نپذيرفتند و گفته هايش را منكر شدند. معتصم دستور داد تا شاهدان حاضر شوند. سپس آنان شهادت دادند كه حضرت امام جواد عليه الصلوة و السلام قصد قيام و خروج عليه خليفه را دارند. اين گواهي دروغين سبب شد كه حضرت عليه الصلوة و السلام هرگونه



[ صفحه 129]



چشم پوشي نسبت به آنان را كنار بگذارد. زيرا با اين شهادت كذب، قصد به بند كشيدن، مستأصل كردن و سرانجام از بين بردن حجت خداوند سبحان را داشتند. پس امام عليه الصلوة و السلام با علم به تأخير قضاء الهي و حكم واجبي كه بايد تسليم آن شود، گوشه اي از معجزات خلافت الهيه را نمايان ساخت. بطوري كه عقلها در شگفت ماند و بيداران بيدارتر گشتند. ايشان دستهاي مبارك را به آسمان بلند كرده، فرمودند:

«اللهم ان كانوا كذبوا علي فخذهم»

«پروردگارا، اگر اينان بر من دروغ مي بندند، پس جانشان را بگير.»

حاضران در مجلس، به جايگاه گواهان نگريستند. آن محل به سختي لرزيد و هر بار كه از لرزش بازمي ايستاد، گواهان از صورت به زمين مي افتادند. «معتصم» - هراسناك - گفت: اي فرزند رسول خدا، من از آنچه گفتم توبه مي كنم. از خداوند بخواهيد زمين را براي ما آرام فرمايد. حضرت امام جواد عليه الصلوة و السلام فرمودند: پروردگارا، آن را ساكن گردان و جان حاضران را به ايشان بازگردان [2] .



به كاخ سلطنت، گفتا خليفه با وزيران، كاي

اباجعفر، ترا قصد خروج و انقلاب آمد



ز روي افترا، اوراقي آوردند كاينها را

گرفتيم از غلامانت، چه نزدت گو جواب آمد



بگفتا: بار الها، افترا بستند اگر بر من

بگير اين دشمنان، كاين افترا حقش عقاب آمد



كه نا گه، كاخ گشتي زير و رو، كآن قوم افتادند

خليفه ديد هر يك از خنازير و كلاب آمد



به پوزش معتصم بر دست و پا افتاد و تائب شد

بگفت: اين كاخ ساكن كن، كه سخت اين اضطراب آمد



[ صفحه 130]



بگفتا: بارالها، ساكن، اين قصر معلق كن [3] .

كه كاذب توبه كرد، از تو قبول مستتاب آمد [4] .



اين معجزه تأثيري در معتصم نگذاشت و از كبر و سرمستي او نكاست. و اين «زرقان»، مصاحب و دوست «قاضي احمد بن ابودؤاد» [5] است كه مي گويد:

دزدي را نزد «معتصم» آوردند. وي به دزدي خود اعتراف كرد. خليفه تصميم گرفت تا با اجراء حد بر او، وي را از گناه پاك كند. لذا از فقهايي كه نزدش بودند پرسيد: دست دزد از كجا بايد بريده شود. آنان با يكديگر گفتگو كردند. «احمد بن ابودؤاد» گفت: دست از مچ بايد قطع شود. زيرا دست شامل انگشتان و كف تا مچ است و خداي تعالي مي فرمايد:

«و امسحوا بوجوهكم و ايديكم»

«و بشوئيد صورتها و دستهايتان را»

گروهي از كساني كه در مجلس بودند، سخن او را تاييد كردند. عده ديگري گفتند: دست از آرنج بايد بريده شود. زيرا خداوند مي فرمايد:

«و ايديكم الي المرافق»

«و دستهايتان را تا آرنجها»

«معتصم» به حضرت امام جواد عليه الصلوة و السلام رو كرد و از حكم مسأله سؤال كرد. امام عليه الصلوة و السلام خواستند تا از پاسخ دادن معاف شوند. معتصم



[ صفحه 131]



نپذيرفت و ايشان را مجبور به بيان حكم كرد. حضرت امام عليه الصلوة و السلام فرمودند: چون مرا به خدا سوگند دادي خواهم گفت. همه ي آنان در اين موضوع، سنت رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم را به اشتباه بيان كردند. حد واجب بريدن دست از انتهاي انگشتان است و كف دست را وامي گذارند. زيرا حضرت رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم فرمودند:

«السجود علي سبعة اعضاء الوجه و اليدين و الركبتين و الرجلين»

«در حال سجده، هفت عضو بدن يعني پيشاني، دو دست، دو زانو و دو پا بايد بر زمين باشد.»

اگر دست سارق از مچ قطع شود، او ديگر دستي ندارد تا سجده كند و خداي تعالي مي فرمايد:

«و ان المساجد لله»

«محل سجده از آن خداست.»

يعني به وسيله ي اين اعضاء هفتگانه است كه سجده بر آنها صحيح واقع مي شود.

«فلا تدعوا مع الله احدا»

«پس با خداوند، كس ديگر را مخوانيد»

«معتصم» از سخن امام عليه الصلوة و السلام در شگفت شد و فرمان داد دست دزد از انتهاي انگشتان - بدون بريدن كف - قطع شود. [6] .

«احمد بن فضل خاقاني» از خاندان «رزين»، چنين مي گويد: در جلولاء، راهزنان راه را بر كارواني از حاجيان كه مسافرين عادي نيز در بين آن بود، گرفتند و سپس گريختند. استاندار آن جا، راهزنان را تعقيب و دستگير كرد، سپس ماجرا را به «معتصم» گزارش داد. خليفه جمعي از فقها از جمله «احمد بن ابي دؤاد» را جمع كرد و از آنان در مورد حكم اين مسأله پرسيد. گفتند: خداوند بزرگ در اين باره فرموده



[ صفحه 132]



است:

«انما جزاء الذين يحاربون الله و رسوله و يسعون في الارض فسادا ان يقتلوا او يصلبوا او تقطع ايديهم و ارجلهم من خلاف او ينفوا من الارض.»

«همانا سزاي كساني كه با خدا و رسولش به محاربه برخاسته اند و در زمين به فساد سرگرم اند، آنستكه كشته شوند يا به دار آويخته گردند يا دستان و پاهايشان از پشت قطع گردد يا نفي بلد شوند.»

اختيار با اميرالمؤمنين است به هر كدام بخواهد حكم كند مي تواند. «معتصم» رو به حضرت امام عليه الصلوة و السلام كرد و از حكم اين مسأله سؤال كرد تا امام حكم را بيان فرمايند. حضرت امام عليه الصلوة و السلام فرمودند:

«ان الواجب النظر في هؤلاء الذين قطعوا الطريق فان اخافوا السبيل فقط و لم يقتلوا احدا و لا اخذوا مالا اودعوا السجن و هذا معني نفيهم من الارض باخافتهم السبيل و ان اخافوا السبيل و قتلوا النفس قتلوا و ان اخافوا السبيل و قتلوا النفس و اخذوا المال قطعت ايديهم و ارجلهم من خلاف و صلبوا بعد ذلك.»

«لازم است در مورد اين دزدان بررسي شود. اگر فقط راه را ناامن كرده و موجب ترس شده اند، اما موجب قتل و تصاحب اموال نشده اند، بايد زنداني شوند. و حبس براي آنان يعني تبعيد كردن از سرزمين، زيرا رهگذران را ترسانده اند. اگر هم موجب ترس و هم موجب قتل رهگذران شده اند، بايستي كشته شوند. و اگر رهگذران را ترسانيده و مرتكب قتل شده و اموال را نيز دزديده اند، بايد دست و پاي آنان از پشت بريده شود و سپس به دار آويخته گردند.»

«معتصم» مطلب را آن گونه كه حضرت امام جواد عليه الصلوة و السلام فرموده بودند، براي استاندار نوشت تا حكم جاري گردد. [7] اين موضوع بر احمد بن ابي دؤاد كه قاضي القضاة بود و به حكمش خصومتها فيصله مي يافت آنچنان گران آمد كه آرزوي مرگ كرد و روح بدخواه و پليدش آرامش خويش را از دست داد و براي اين كه ديگر چنين مواردي را نشنود در صدد قتل حجت زمان و امام و خليفه ي خداوند برآمد. لذا پس از



[ صفحه 133]



سه روز نزد «معتصم» رفت. و چنان وانمود مي كرد كه از در خيرخواهي و نصيحتي كه بر خود واجب مي داند بيان مي كند، و آنگاه چنين گفت: حق اميرالمؤمنين به گردن من مي باشد. خيرخواهي در بقاء حكومت و دوام دولت شما بر من واجب است و از اين حق روي برنمي گردانم هر چند مرا در آتش بسوزانند. «معتصم» هراسناك از جا پريد و موضوع را جويا شد. «احمد بن ابي دؤاد» گفت: اميرالمؤمنين در مجلس خود فقهاي رعيت را جمع مي كنند تا درباره مسأله اي حكم دهند. آنگاه آنان حكم را براساس آنچه نزدشان ثابت است اعلام مي دارند و اين در حالي است كه وزيران، حاجبان و خانواده ي خليفه در مجلس حضور دارند. و مردم عوامي كه در پشت درها هستند، مطالب را مي شنوند. آنگاه امير از گفته ي فقهاء دربار روي برمي تابد و به گفته ي مردي عمل مي كند كه بيشتر اين امت معتقد به امامتش هستند و حتي او را سزاوارتر از خليفه مي دانند. با همه اينها اميرالمؤمنين چگونه مي تواند از عدم اطاعت مردم و شكست حكومت عباسيان آسوده خاطر باشد؟ رنگ از چهره ي «معتصم» رفت و به شدت خشمگين گرديد. گويي تا آن زمان خوابي راحت او را در ربوده بود و با سخنان «احمد» بيداري جان آن را گرفت. او به دليل خيرخواهي قاضي، پاداش خوبي به وي داد [8] و براي اين كه از غائله جديد در امان بماند، تصميم به قتل حضرت امام جواد عليه الصلوة و السلام گرفت. او مي دانست كه «جعفر» فرزند «مأمون» با امام عليه الصلوة و السلام دشمني دارد و در صدد قتل ايشان است، لذا با او خلوت كرد و اعتقاد مردم درباره ي امام عليه الصلوة و السلام و خضوع و احترامشان نسبت به ايشان را به وي گوشزد كرد. و اضافه كرد كه بي اعتنا بودن به اين قضيه، اساس حكومت آنان را از بين خواهد برد و خلافت را به فرزندان حضرت اميرالمؤمنين علي بن ابيطالب عليه الصلوة و السلام بازخواهد گردانيد. و بدين طريق تصميم «جعفر» در كشتن حضرت امام جواد عليه الصلوة و السلام را تقويت كرد. سپس آن دو ملعون تصميم گرفتند اين كار را از طريق «ام الفضل» همسر امام عليه الصلوة و السلام كه دختر «مأمون» نيز بود، انجام دهند. «ام الفضل» عقيم بود و فرزندي نداشت. او گمان مي كرد كه امام عليه الصلوة و السلام، مادر حضرت هادي عليه الصلوة و السلام را بر او ترجيح مي دهد. به همين دليل از حضرت امام جواد عليه



[ صفحه 134]



الصلوة و السلام خشمگين بود. لذا «جعفر» - لعنة الله عليه - نزد خواهر خود «ام الفضل» - لعنة الله عليها - رفت، - هر دو از يك پدر و يك مادر بودند - و به او گفت تا حضرت امام عليه الصلوة و السلام را مسموم كند و «ام الفضل» نيز پذيرفت. [9] .



[ صفحه 135]