يكي از وزراي معتصم امام رابه منزل خود دعوت كرد



[ صفحه 115]



حضرت از پذيرفتن دعوت او امتناع ورزيد و فرمود تو مي داني كه من در مجالس شما حاضر نمي شوم، آن شخص اصرار كرد امام ناچار دعوت او را پذيرفت و به منزل او رفت، بعد از صرف غدا امام احساس مسموميت نمود، از جا حركت كرد و مركب سواري را خواست كه از منزل خارج شود، صاحب منزل گفت اينجا بمانيد، امام فرمود: بيرون رفتن من از منزل براي تو بهتر است. همان روز اثر سم ظاهر شد و سرانجام حضرت بر اثر زهر درگذشت. [1] .

در چگونگي به شهادت رسيدن امام جواد (ع)، مسعودي مورخ نامدار قرن چهارم هجري، روايت ديگري نقل مي كند، وي در اثبات الوصيه مي نويسد: وقتي كه امام جواد (ع) با «ام الفضل» از مدينه به بغداد آمد، معتصم و «جعفر» يكي از فرزندان مأمون درباره كشتن آن حضرت با هم تبادل نظر كردند، و مكر و حيله اي انديشيدند! جعفر به خواهرش پيشنهاد قتل امام را نمود زيرا مي دانست كه ام الفضل به خاطر اينكه امام جواد (ع) مادر امام علي النقي (ع) را بيشتر از او دوست دارد و از طرفي فرزندي هم از آن حضرت ندارد، نسبت به آن امام بي علاقه است.

ام الفضل تحت تأثير سخنان برادر و عموي خود قرار گرفت و سمي در انگور رازقي كه امام آن را دوست مي داشت، قرار داد و او را مسموم نمود.

و هنگامي كه امام از آن انگور اندكي ميل فرمود



[ صفحه 116]



ام الفضل از عمل خود پشيمان شد و گريه و زاري نمود!

امام فرمود: چرا گريه مي كني به خدا قسم تنگدستي تو را فراخواهد گرفت و به دردي مبتلا مي شوي كه علاج پذير نخواهد بود و در اثر نفرين امام چنين شد!... برادرش جعفر نيز در حال مستي به چاه افتاد و به هلاكت رسيد! [2] .

مرحوم علامه مجلسي نيز قضيه را به نحو ديگري نقل مي كند، او مي نويسد: چون امام جواد (ع) وارد بغداد شد، معتصم به ظاهر امام را احترام كرد و... شربتي از اترج (ميوه اي است شبيه ليمو كه آن را ترنج نيز مي گويند) آلوده به سم در ظرفي سربسته با كمي برف به وسيله ي غلام خود براي امام جواد (ع) فرستاد غلام خدمت امام آمد و گفت اين شربتي است كه خليفه براي خود و نزديكانش تهيه كرده و از آن نوشيده اند و اين هم هديه اي است براي شما!

امام فرمود: باشد كه در شب در وقت افطار ميل كنم، غلام گفت: اين شربت بايد سرد و خنك صرف شود و هر چه امام امتناع نمود غلام نپذيرفت و اصرار نمود تا آنكه حضرت شربت زهرآلود را نوشيد و در اثر آن به شهادت رسيد! [3] .

از بررسي اين روايات چنين به دست مي آيد كه شهادت امام جواد (ع) به هر نحوي كه بوده به دستور معتصم خليفه عباسي بوده است.



[ صفحه 117]



در هر حال آنچه ميان دانشمندان شيعه شهرت دارد اين است كه «ام الفضل» به تحريك معتصم آن حضرت را به وسيله ي انگور رازقي مسموم كرده است. [4] .

اما در تاريخ شهادت امام جواد (ع) در بين مورخين اختلاف وجود دارد:

مروج الذهب تاريخ شهادت امام جواد (ع) را در سال 219 هجري ذكر نموده است. [5] .

و در كتاب «سيرة الائمة الاثني عشر»: شهادت امام جواد (ع) را در سال 220 هجري مي نويسد و مرحوم شيخ مفيد شهادت آن حضرت را در سال 225 هجري مي داند بنابراين مدت امامت آن حضرت بين 17 و 18 و 23 بوده است. [6] .

و در كتاب انوار البهية شهادت امام جواد (ع) را در سال 220 هجري مي نويسد. [7] .

بدين ترتيب امام جواد (ع) دومين امامي است كه به دست همسر خود «ام الفضل» مسموم شده و نخستين امامي است كه در سن 25 سالگي به شهادت رسيده است و به حسب ظاهر واثق نماز حضرت را خوانده ولي نماز آن حضرت را فرزند برومندش امام هادي (ع) به جا آورد و در كاظمين كنار قبر جدش حضرت موسي بن جعفر (ع) قرار گرفته و مزار شيفتگان و عاشقان دودمان



[ صفحه 118]



وحي و رسالت مي باشد، و گويا دو بيت شعر زير زمزمه ي زائران كوي آن دو امام بزرگ است:



انا عائذ بك في القيامة لائذ

الفي لديك من النجاة طريقا



لا يسبقي في شفاعتكم غدا

احد فلست بحبكم مسبوقا [8] .

: من در روز قيامت به شما پناه برده نزديكي با شما را براي خود وسيله ي نجات مي دانم همان طوري كه در دنيا كسي بودم كه به شما پيوستم، دوست دارم فرداي قيامت اول كسي باشم كه شفاعت شما شامل حالم گردد.

قم - مؤسسه ي امام صادق عليه السلام

سيف الله يعقوبي قمشه اي

8 / 11 / 63