ابزار تكامل شريعت دو چيز بيش نيست، و شريعت محمدي از طريق وحي الهي، و سنت پيامبر كه گفتار و رفتار و



[ صفحه 7]



تقرير او را در برمي گيرد، تكميل گرديده است.

نقش قرآن در مورد تكامل شريعت بسيار روشن است و كافي است كه بدانيم قرآن خود را بيانگر همه چيز معرفي مي كند و مي فرمايد:

و نزلنا عليك الكتاب تبياناً لكل شيي (نحل - آيه ي 89)

قرآن را بر تو فروفرستاديم كه بيانگر همه چيز است.

شكي نيست كه مقصود از «كل شيي» «چيزهائي» است كه بيان آن وظيفه ي سفراي الهي و پيامبران آسماني است و گرنه بيان اصول معماري و معادلات رياضي و فرمول هاي فيزيكي و شيميائي در شان پيامبران نيست تا قرآن بيانگر آن باشد و اگر بپذيريم كه آيه مفاد گسترده تري دارد و اين كتاب بيانگر همه علوم و دانشها است، بايد گفت: بهره گيري از قرآن در چنين زمينه ها در گرو داشتن «شم خاص» و «حس ديگري» است نوع مردم فاقد آن مي باشند - و لذا - از آن كتاب، در چنين زمينه ها، نمي توان بهره كامل برد هرچند ممكن است افراد استثنائي و تربيت يافتگان مكتب وحي از آن، پيرامون اين مسائل نيز بهره ببرند.

در هر حال، قرآن هم در زمينه ي معارف و اصول، و هم درباره ي تشريع و تقنين، بيانگر همه ي نقاط مربوط به آن دو، مي باشد.

آنچه گفته شد مربوط به موقعيت قرآن در زمينه تبيين نيازمنديهاي جامعه اسلامي است. و عظمت موقعيت سنت پيامبر



[ صفحه 8]



نيز از آيه ي ياد شده در زير روشن مي گردد، آنجا كه مي فرمايد: «و ما ينطق عن الهوي» (نجم آيه ي 3):

او از روي هوي و هوس سخن نمي گويد.

«و ما اتاكم الرسول فخذوه و مانهاكم عنه فانتهوا (حشر آيه ي 7)

آنچه پيامبر در اختيار شما گذارد، بپذيرد، و از آنچه كه بازداشت، اجتناب ورزيد.