بازگشت

علّت پيدايش مناظرات در عصر امام جواد (ع)


خردسالي آن حضرت هنگام عهده داري اين منصب الهي (امامت)، پديده اي بي سابقه بود و پيامدها و واكنش هايي در پي داشت. برخي در جبهه خودي، در ميان پيروان اهلبيت، اين شبهه را مطرح كردند كه آيا ممكن است كسي پيش از بلوغ به مقام امامت برسد؟ در پي بروز اين شبهه در محافل علمي و كلامي، جامعه شيعي دچار اضطراب و پراكندگي شد. بنابراين علّت اصلي پيدايش مناظرات در عصر آن امام همام اين بود كه از يك طرف، امامت حضرت به دليل كمي سن براي بسياري از افراد، حتّي شيعيان كاملاً ثابت نشده بود (گرچه بزرگان و دانايان شيعه بر اساس عقيده شيعه هيچ شك و ترديدي در اين زمينه نداشتند) ازاين رو، براي اطمينان خاطر و به عنوان آزمايش، سؤالات فراواني از آن حضرت مي كردند.

از طرف ديگر، در آن مقطع زماني، قدرت معتزله افزايش يافته بود و مكتب اعتزال به مرحله رواج و رونق گام نهاده بود و حكومت عبّاسي در آن زمان از آنان حمايت و پشتيباني مي كرد و از سلطه و نفوذ خود و ديگر امكانات مادي و معنوي حكومتي، براي استواري و تثبيت خطّ فكري آنان و ضربه زدن به گروههاي ديگر و تضعيف موقعيت و نفوذ آنان و خدشه دار كردن مقام امامت و ولايت، به هر شكلي بهره برداري مي كرد. به طوري بسياري از آن مناظرات با اقدام و نيرنگ مأمون عبّاسي برپا مي شد، وي با گردآوري دانشمندان از فرقه هاي مختلف و ترتيب مجالس بحث و مناظره با امام جواد (ع)، كوشيد آن حضرت را از نظر علمي شكست دهد.

فرقه افراطي معتزله دستورها و مطالب ديني را به عقل خود عرضه مي كردند و آنچه را كه عقلشان صريحا تأييد مي كرد، مي پذيرفتند و بقيه را رد و انكار مي كردند و چون نيل به مقام امامت امّت در سنين خردسالي با عقل ظاهر بين آنان قابل توجيه نبود، سؤالات دشوار و پيچيده اي را مطرح مي كردند تا به پندار خود، آن حضرت را در ميدان رقابت علمي شكست بدهند! ولي در همه اين بحثها و مناظرات علمي، حضرت جواد (در پرتو علم امامت) با پاسخهاي قاطع و روشنگر، هرگونه شك و ترديد را در مورد پيشوايي خود از بين مي برد و امامت خود و نيز اصل امامت را تثبيت مي نمود. به همين دليل بعد از آن حضرت در دوران امامت حضرت هادي(ع) اين موضوع (تصدي امامت در خردسالي) مشكلي ايجاد نكرد، زيرا ديگر براي همه روشن شده بود كه خردسالي تاثيري در برخورداري از اين منصب الهي ندارد.

***