نام فرزندان امام جواد ـ عليه السّلام ـ و شرح مختصري از احوال آنها را ارائه دهيد؟
برخي از تواريخ فرزندان امام جواد ـ عليه السّلام ـ را هشت فرزند ذكر كرده اند و بعضي كمتر، «شيخ مفيد در كتاب الإرشاد فرموده كه حضرت جواد ـ عليه السّلام ـ داراي چهار فرزند پسر و دختر بود»[1]. محدث قمي در منتهي الآمال به نقل از كتاب تاريخ قم نام چند دختر ديگر از امام جواد ـ عليه السّلام ـ را ذكر مي كند. از بين فرزندان امام جواد ـ عليه السّلام ـ برخي به خاطر نقش اجتماعي بيشتر به صورت برجسته در تاريخ ياد شده اند و بعضي هم تنها نامشان ذكر شده و شرح حالي از آنها به ميان نيامده، ما هم در اين نوشته طبق نقل تاريخ به شرح حال بعضي از آنها مي پردازيم و به ذكر نام بعضي ديگر اكتفا مي كنيم.
قبل از پرداختن به اسامي فرزندان حضرت ذكر دو نكته لازم است و آن اينكه مادر همه فرزندان امام جواد ـ عليه السّلام ـ بانويي است به نام «سمانه مغربيه» كه زني با كمال بود ولي از ام الفضل همسر ديگر امام فرزندي به دنيا نيامد.
نكته ديگر آنكه همه اين فرزندان بزرگوار منشأ خدمات ارزنده اي براي جهان اسلام بودند و هركدام در دوران خود از بهترين مردان و زنان به شمار مي رفتند و از شايستگان زمان بودند و عموماً در اطراف شهر قم مدفونند، سادات و مردان مجاهد و بزرگواري از نسل پاك ايشان به دنيا آمدند، برنامه هاي عمراني قم و موقوفات و قبه و بارگاه حضرت معصومه ـ سلام الله عليها ـ به دست ايشان انجام گرديده و آنها كه در قم مي زيستند منشأ خدمات شايسته اي براي مردم قم بودند.
فرزندان امام جواد ـ عليه السّلام ـ :
1. امام علي النقي الهادي ـ عليه السّلام ـ : ايشان پيشوا و رهبر و هادي امت اسلام بعد از پدر بزرگوارشان بودند، آن شخصيت والا نيز مانند پدر بزرگوار و پدران گراميش تمام عمر 28 ساله را تحت نظر شديد خلفاي عباسي بود. لذا شيعه از محضر پر فيض ايشان بصورت كامل و آزاد نتوانست استفاده كند.
2. موسي مبرقع: دومين فرزند برجسته و بزرگوار امام جواد ـ عليه السّلام ـ ابو احمد موسي مبرقع نام دارد از آنجا كه موسي داراي شمايل بسيار زيبا و صورت جميل بود كه هر كس را به يك نظر مي فريفت در كوچه ها برقع به صورت مي انداخت تا زنان و مردان از ديدن او ناراحت نشوند از اين جهت او را موسي مبرقع گويند. تولد موسي مبرقع را در سال 214 هـ.ق نوشته اند و در هنگام مرگ پدرش حدود 5 يا 6 سال بيشتر نداشت، چنانكه برادر بزرگوارش حضرت علي النقي ـ عليه السّلام ـ 7 يا 8 سال بيشتر نداشت، موسي 30 ساله بود كه از مدينه هجرت كرد و راهي قم شد و در هنگامي كه در شهر مدينه بود، سرپرستي اولاد امام جواد ـ عليه السّلام ـ را مي كرد و اموال صغار آن بزرگوار را سرپرستي مي نمود و موقوفات و صدقات پدرش را به اهلش مي رسانيد.
در سال 244 بود كه متوكل عباسي كه از موقعيت موسي مبرقع وحشت داشت او را از مدينه به بغداد احضار كرد و ايشان را در شهر سامرا منزل داد تا او را مثل برادر بزرگوارش امام علي النقي ـ عليه السّلام ـ زير نظر داشته باشد و ايشان تا سال 247 كه متوكل مُرد در سامرا بود، پس از مرگ متوكل، موسي به ايران آمد و سال 256 بود كه به قم وارد شد. موسي در قم مزارعي ايجاد كرد و خود به كار كشاورزي پرداخت و در همان جا ساكن گرديد.»[2] در شهر قم ساداتي كه منتسب به موسي مبرقع هستند خود را به سادات برقعي معرفي نموده و به اين عنوان مشهورند. موسي مبرقع پنج پسر داشت به نام هاي: ابوالقاسم حسين و علي و احمد و محمد و جعفر.
«اولاد و ذريّه موسي مبرقع غالبا در ري و قم بودند و از آنجا به قزوين، همدان، خراسان، كشمير، هندوستان و ساير بلاد منتشر شدند، و الان در بلاد شيعه از اعظم طوائف سادات و اشرافند»[3].
«موسي مبرقع در شب چهارشنبه هشت روز مانده به آخر ربيع الاول سال 296 هـ.ق در شهر قم وفات كرد و او را در منزل خودش به خاك سپردند و اكنون آرامگاه او مشهور است به چهل اختران»[4] بقعه بزرگ كه به نام 40 اختران است در كتيبه آن اسم شاه طهماسب به تاريخ 935 ثبت است. نخستين كسي كه در آن دفن شد محمد بن موسي مبرقع بوده، پس از آن همسر او بُرَيْهد[5] دختر جعفر (فرزند امام علي النقي) در كنار شوهر دفن شد. در كنار محمد فرزند موسي و نزديكي آرامگاه او گروهي از علوي ها و فاطمي ها، همگي از اعقاب موسي مبرقع مي باشند كه در آن جايگاه دفنند» و معروفند به چهل اختران و امروزه ملجأ و مأمني هستند براي شيفتگان امامت و ولايت و مرهمي براي دلسوختگان و دردمندان.
3. حكيمه خاتون: اين زن با تقوا كه از شايسته ترين زنان عصر خود به شمار مي رفت و در فضل و هنر ممتاز بود، از برجسته ترين دختران امام جواد ـ عليه السّلام ـ مي باشد. حكيمه در طول حيات پربركتش 4 امام را درك كرد و از محضر آنان بهره برد، پدر گراميش امام جواد ـ عليه السّلام ـ ، برادرش حضرت هادي ـ عليه السّلام ـ ، برادرزاده اش امام عسكري ـ عليه السّلام ـ و امام زمان (عج) را كه خود افتخار قابلگي امام دوازدهم را هم داشت.
از افتخارات ديگر حكيمه خاتون، تعليم و تربيت نرجس خاتون مادر امام زمان (عج) بود، حكيمه در نزد ائمه ـ عليهم السّلام ـ مكرم و محترم بود و مورد وثوق و اطمينان تا جائي كه به مقام سفارت امام نائل آمد، عرايض مردم را به امام زمان (عج) مي رسانيد و توقيعات امام را به مردم بر مي گردانيد.
گويند: نواب امام زمان (عج) به وسيله اين بانو با امام رابطه برقرار مي كردند در كمال الدين از احمد بن ابراهيم نقل شده كه گفت من بر حكيمه خاتون دختر امام جواد ـ عليه السّلام ـ در سال 262 وارد شدم و هرچه مي خواستم از پشت پرده از آن حضرت مي پرسيدم او به ما جواب مي داد و او واسطه حجة بن الحسن العسكري بود كه تمام امور مربوط به شيعه را انجام مي داد»[6].
از حكيمه خاتون اخبار و احاديث بسياري نقل شده و آيات بسياري را تفسير نموده است كه دليل بر قدرت علمي و روح ايمان و ولايت او مي باشد. او با يكي از علويين به نام ابو علي الحسن المحدث از نوادگان امام سجاد ـ عليه السّلام ـ ازدواج كرد و نتيجه اين ازدواج يك پسر و يك دختر بود.
حكيمه خاتون سرانجام در سال 274 هـ.ق وفات يافت. مرقد شريفش در جوار ضريح امام هادي و امام عسكري ـ عليهما السّلام ـ قرار دارد كه زيارت آن جناب مستحب مؤكد است.
ـ ديگر فرزندان امام جواد ـ عليه السّلام ـ كه هر كدام در موقعيت و زمان روزگار خود از برترين و بهترين مردم دوران خود بودند در تاريخ شرح حالي از آنها وارد نشده، تنها اسامي آنها در صفحات تاريخ به چشم مي خورد كه در ادامه به اين اسماء مقدس اشاره مي شود:
4. ابو احمد حسين
5. ابو موسي عمران
6. فاطمه
7. خديجه
8. ام كلثوم
«در تاريخ قم نام زينب، ام محمد و ميمونه هم به چشم مي خورد كه از دختران امام جواد ـ عليه السّلام ـ به شمار رفته اند»[7].
«مرحوم شيخ مفيد هم از دختران امام جواد ـ عليه السّلام ـ دختري به نام «اماحه» نام برده و فرموده امام جواد ـ عليه السّلام ـ چهار فرزند داشت، علي كه امام بعد از او بود موسي، فاطمه و اماحه»[8].
نتيجه: آنچه در تاريخ مشهور است اين است كه امام جواد ـ عليه السّلام ـ صاحب هشت فرزند بود كه نام سه نفر از آنها يعني (علي النقي ـ عليه السّلام ـ ، موسي و حكيمه) مورد اتفاق همه است امّا در نام بقيه اختلاف وجود دارد كه اسامي آنها ذكر شد.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1ـ تحليلي از زندگاني امام محمد تقي ـ عليه السّلام ـ
2ـ زندگاني امام جواد ـ عليه السّلام ـ
3ـ منتهي الآمال، شيخ عباس قمي.
4ـ الإمام الجواد من المهد الي اللّحد، سيد محمد كاظم قزويني.
***
[1] . شيخ مفيد، الإرشاد، چاپ كنگره شيخ مفيد، چاپ اول، 1413ق، ج2، ص295.
[2] . محمد حسين ناصر الشيعه، تاريخ قم، بيروت، انتشارات دارالفكر، چاپ سوم، 1350ش، ص114.
[3] . شيخ عباس قمي، منتهي الامال، قم، انتشارات هجرت، چاپ يازدهم، ج2، ص622.
[4] . چهل اختران محله اي است در خيابان آذر شهر مقدس قم.
[5] . Boraiheh.
[6] . شيخ صدوق، اكمال الدين، قم، دارالكتب الاسلاميه، چاپ دوم، 1395ق، ج2، ص501.
[7] . محمد حسين ناصر الشيعه، تاريخ قم، بيروت، انتشارات دارالفكر، چاپ سوم، 1350، ص114.
[8] . شيخ مفيد، الإرشاد، چاپ كنگره شيخ مفيد، قم، چاپ اول، 1413ق، ج2، ص295.