يعقوب بن اسحاق اهوازي
ابو يوسف يعقوب بن اسحاق دورقي اهوازي معروف به ابن سكيت (186 ق – 244 ق) از راويان ايراني تبار و از بزرگان اهل لغت و ادب و از شيعيان خاص امام جواد(ع) و امام هادي(ع) بود.
دليل نامگذاري اش به ابن سكيت، سكوت هاي طولاني پدرش بوده است. او از عالمان مهم علم نحو و ادبيات عرب است. مهم ترين اثرش اصلاح المنطق است.
وقتي متوكل از او درباره مقايسه فرزندانش (المعتز بالله و المؤيد بالله) با فرزندان علي (ع) (حسن و حسين) سؤال كرد، او در پاسخ، گفت: قنبر غلام علي (ع) برتر از تو و فرزندانت است؛ همين امر باعث كشته شدن او به دستور متوكل شد.
ولادت و كنيه
گفته شده ابن سكيت در سال 186 هـ ق[1] در دورق، از شهرهاي خوزستان، به دنيا آمد و سپس همراه خانواده اش راهي بغداد شد.[2]
كنيه ابن سكيت، ابو يوسف است.[3] سكيت لقب اسحاق، پدر او، بوده كه به سبب سكوت هاي طولاني بدان ملقب گرديد. يعقوب را به اين دليل ابن سكيت (فرزند بسيار سكوت كننده)خواندند.[4]
شخصيت و جايگاه علمي
عالمان شيعي وي را از اصحاب امام جواد(ع) و امام هادي(ع) معرفي كرده اند كه نزد آنان محترم بوده است.[5] درباره وي گفته اند كه وي ثقه و از بزرگان علم لغت و نحو بود كه هيچ طعني درباره او نيست.[6]
افندي اصفهاني مي گويد: ثعلب گويد پس از ابن اعرابي كسي نبود كه عالم تر از ابن سكيت به لغت باشد.[7]
مدرس تبريزي مي نويسد: ابن سكيت از ائمه شعر و ادب و نحو و لغت، حامل لواي علوم عربيه، از ثقات افاضل اماميه بغداد، مورد تصديق و توثيق علماي رجال و در شعر و علوم قرآني متبحر بود. وي با فصحاي ادب نيز ملاقات كرد و هرآنچه از ايشان شنيد در كتاب هايش نقل كرد.[8]
آثار
ابن سكيت تأليفاتي دارد كه در شمار مهم ترين منابع علم لغت و نحو است.
آثار چاپي
اصلاح المنطق كه معروف ترين اثر وي است
الاضداد
الالفاظ
القلب و الابدال
شرح ديوان الحُطَيئة
شرح ديوان الخنساء
ديوان طرفة بن عبد
شرح ديوان عروة بن ورد
شرح ديوان قيس بن خطيم
شرح ديوان نابغه ذبياني
شرح ديوان مزرّد
آثار خطي
البحث
المقصور و الممدود
منطق الطير و منطق الرياحين
آثار منسوب
الابل
الاجناس الكبير
الارضين و الجبال و الاودية
الاصوات
الامثال
ساب
الانواع
الايام و الليالي
البيان
التصغير
التوسعة في كلام العرب
خلق الانسان
الدعاء
الزبرج
السرج و اللجام
سرقات الشعراء و ما تواردوا عليه
الطرق
الطير
فَعَل و اَفْعَل
المثني و المبني و المكني
المذكر و المؤنث
معاني الابيات
معاني الشعر الكبير
معاني الشعر الصغير
النبات و الشجر
النوادر
الوحوش
الحشرات
ماجاء في الشعر و ما حُرّف عن جهته
شهادت و نحوه آن
بنا بر نقل منابع، وي در 5 رجب سال 244 هـ ق و در سن 58 سالگي وفات يافته است.[9] روايات در باب چگونگي وفات ابن سكيت متفاوت است. برخي مي گويند: او به خاطر شيعه بودنش كشته شده است.[10] ابن سكيت معلم فرزندان متوكل بود، روزي متوكل به او گفت: دو فرزند من «معتز» و «مؤيد» نزد تو محبوبترند يا حسن و حسين فرزندان علي؟ ابن سكيت در پاسخ خليفه عباسي گفت: به خدا سوگند؛ قنبر خادم علي بن ابي طالب(ع) از دو فرزندت و پدر اين دو نزد من بهتر است. متوكل سخت بر آشفت و به كارگزارانش دستور داد تا زبانش را از پشت سرش بيرون بكشند.[11] همچنين نقل شده غلامان متوكل به امر او ابن سكيت را به زير پا انداختند و شكمش را لگدمال كردند و به خانه اش بردند تا وفات يافت.[12]
***
1. دائرة المعارف تشيع، ج 1، ص326.
2. تأسيس الشيعة، ص155.
3. رجال نجاشي، ص449.
4. تأسيس الشيعة، ص155.
5. رجال نجاشي، ص449. نقد الرجال، ج 5، ص94.
6. خلاصة الاقوال، ص299.
7. رياض العلماء، ج 5، ص385.
8. ريحانة الادب، ج 7، ص56 و 57.
9. دانشنامه ايران و اسلام، ج 2، ص631.
10. رجال نجاشي، ص449..
11. معجم رجال الحديث، ج 21، ص139.
12. اعيان الشيعة، ج 10، ص306.