علي بن مهزيار اهوازي دورقي، فقيه، محدث و از رهبران و سرشناس شيعه در اوايل قرن سوم. وي نزد امامان شيعه جايگاه والايي داشت و از ياران نزديك امام هادي(ع) و وكيل ايشان در برخي نواحي بود. كنيه وي ابوالحسن و به اهوازي و دروقي مشهور بود. علي بن مهزيار در نوجواني همراه پدرش كه مسيحي بود، به اسلام روي آورد و در عبادت و علم زبانزد شد و به دفاع از مذهب اهل بيت پرداخت. وي با امامان شيعه ارتباط داشت و امام جواد(ع) در نامه‎اي او را ستوده است. در مورد محل دفن وي اختلاف است و دو بقعه در شهرهاي جاجرم و اهواز به وي منسوب است.

كنيه و لقب

منابع كنيه وي را ابوالحسن و لقب وي را اهوازي و دورقي آورده اند.[1] لقب دروقي از آن جهت به وي اطلاق شده است كه زادگاه وي دورق يكي از شهرهاي خوزستان بوده است.[2]

نسب

پدر وي به نام مهزيار، مسيحي و اهل هند بود كه اسلام آورد و سپس در يكي از روستاهاي اهواز سكني گزيد. علي بن مهزيار نيز همراه پدرش، در همان دوران نوجواني به دين اسلام گرويد.[3]
برخي معتقدند كه وي اهل «هنديجان فارس» است.[4] در دوره هاي گذشته «هنديجان» از شهرهاي دورق قديم - جزء فارس - محسوب مي شد.

ويژگي ها
عبادت

در احوال وي آورده اند كه: «هنگام طلوع خورشيد براي خدا به سجده مي افتاد و سرش را بلند نمي كرد تا اينكه هزار نفر از برادران ديني اش را دعا مي كرد.[5][6] ازاين رو، پيشاني وي در اثر سجده هاي زياد و طولاني، همانند زانوي شتر، پينه زده بود و اين نبود مگر به خاطر عبادت بسيار و سجده در پيشگاه حق.»[7]

علم

وي از مفسران قرن سوم هجري است و بيش از سي كتاب و رساله در زمينه هاي مختلف معارف اسلامي دارد.[8]نام وي در اسناد حدود 437 روايت آمده است.[9]

دفاع از مذهب اماميه

به نوشته نجاشي، ابن مهزيار با علي بن اسباط كه فطحي مذهب بود، مناظراتي داشت و مسائلي در اين باره ميان آن دو رد و بدل گرديد. سرانجام آن دو مسائل مورد بحث خود را پيش امام جواد(ع) بردند كه اين امر، با بازگشت علي بن اسباط از عقيده باطل خود، خاتمه يافت.[10][11]

ارتباط با امامان شيعي

علي بن مهزيار از امام رضا(ع) حديث نقل كرده است. وي از ياران نزديك امام جواد(ع) و[12] به شمار مي رفت[13]و به عنوان وكيل آنان بود و توقيع(امضا) آنها هنوز موجود است.
امام جواد(ع)، علي بن مهزيار را با پيام ها و نامه هاي عطرآگيني ستود؛ از جمله حضرت در نامه ذيل او را چنين تحسين مي كند:
«اي علي! در پيروي كردن، انجام دستورها، خيرخواهي و پندگويي تو را آزمودم (و تو سرافراز از بوته آزمايش بيرون آمدي). پس اگر بگويم كسي را مانند تو نديده ام، چه بسا راست گفته باشم. خداوند به تو بهشت برين و آن مقامات والايي كه نمي داني، پاداش دهد. من مقام تو و خدمات شبانه روزي تو را در سرما و گرما از نظر دور نداشته ام. از خداوند مي خواهم در روز قيامت كه همه را گرد مي آورد، آن چنان مخلوقات خود را شيفته و دوستدار تو كند كه مايه رشك باشد. به درستي كه خداوند شنونده دعاهاست...»[14][15]
همچنين امام جواد(ع) در جواب يكي از نامه هاي علي مي نويسند:
اما راجع به دعائي كه از من خواسته بودي. تو نمي داني كه خداوند تو را در نزد من چگونه قرار داده كه به خاطر محبتي كه به تو دارم گاهي تو را به نامت ميخوانم. خداوند آنچه را به تو روزي كرده به بهترين شكل پايدار گرداند و با خشنودي من از تو، او هم از تو خشنود گردد و تو را به آرزويت نائل گرداند و با رحمت خودش تو را در فردوس اعلي ميهمان سازد. خداوند ترا حفظ كند و دوست بدارد.[16][17]
علي بن مهزيار از جانب امام هادي(ع) در جاهايي وكالت داشت و توقيعاتي از طرف امام دربارهء درستي و درستكاري وي براي شيعيان صادر شده است .[17]

ديدگاه بزرگان

شيخ طوسي «او دانشمندي مورد اعتماد و داراي اعتقادي راسخ و صحيح بود و از اصحاب امام جواد(ع) و امام هادي(ع) نيز به حساب ميآمد».[19]
كشي: از ديگر رجال شناسان معروف اينگونه از وي ياد ميكند:«علي بن مهزيار مسيحي بود ولي خداوند متعال او را هدايت كرد. وي از مردم هند(هنديجان) بود كه از روستاهاي فارس محسوب ميشد كه بعدها در اهواز سكني گزيد».[20]

تاليفات

قرآني: در زمنيه قرآن دو كتاب به نامهاي تفسير[21] و حروف القرآن[22] داشته است.
تاريخي: در تاريخ نيز كتابهاي درباره زندگينامه پيامبران تاليف كرده بوده است.[23] سيد بن طاووس از كتاب ملاحم وي نيز ياد مي كند.[24]
فقهي: بيشتر كتابهاي وي فقهي است وي مقالاتي در اشربه، بازرگاني و پيشه وري داشته[25] كتاب الوضوء، كتاب الصلاة، كتاب الزكاة، كتاب الصوم، كتاب الحج، كتاب الطلاق، كتاب الحدود، كتاب الديات، كتاب التفسير، كتاب الفضائل، كتاب العتق و التدبير، كتاب التجارات و الاجارات، كتاب المكاسب[26] به رشته تحرير در آورده بود.
گوناگون: همچنين كتاب المثالب، كتاب الدعاء، كتاب التجمل و المروة و كتاب المزار داشته است.[27]

اساتيد

محمد بن ابي عمير
احمد بن اسحاق ابهري
احمد بن محمد بن ابي نصر بزنطي
حسن بن علي بن فضال
حسن بن محبوب
حسين بن سعيد اهوازي
حماد بن عيسي جهني
صفوان بن يحيي بجلي كوفي
عبدالله بن يحيي
محمد بن اسماعيل بن بزيع
محمد بن حسن قمي
موسي بن قاسم...
خوئي اساتيد و كساني كه وي از آنان روايت نقل كرده را بيش از پنجاه نفر ذكر كرده اند.[28]

شاگردان

احمد بن محمد بن خالد برقي
ابراهيم بن هاشم قمي

خدمات

ديگر از خدمات اين صحابي وفادار ائمه(ع) عبارت اند از:
شناساندن امام هادي(ع) به مردم بعد از شهادت امام جواد(ع)
تبيين مسائل فقهي و پاسخگويي به سؤالات فقهي مردم
رساندن نظر فقهي امام به مردم
ترويج ولايت امام جواد(ع) در ايران زمين به ويژه اهواز
بر عهده گرفتن وكالت امام جواد و امام هادي(ع)
برقراري ارتباط مردم با امام، با وجود خفقان عباسي
منشأ آرامش و خير بودن در اهواز[29]

وفات

از تاريخ وفات علي بن مهزيار اطلاع دقيقي در دست نيست ولي سال رحلت او را حدود 254ق تخمين زدهاند.[30]

آرامگاه

در دو شهر اهواز و جاجرم بقعه هايي به علي بن مهزيار منسوب است، اهالي هر دو شهر بقعه شهر خود را متعلق به علي بن مهزيار اهوازي مي دانند.

اهواز يا جاجرم

برخي بر اين باورند كه مقبره علي بن مهزيار در شهر اهواز است.[31] مقبره اي نيز در دو كيلومتري شرق جاجرم و در ميان قبرستان شهر قرار دارد.[32] كه اهالي آن را از آن علي بن مهزيار مي دانند.
توجيه آنان اين است كه «تشابه اسمي بين علي بن مهزيار و علي بن ابراهيم بن مهزيار و نيز ذكر برخي از احاديث با كلمه قال ابن مهزيار باعث به اشتباه افتادن بعضي از علماي رجال شده و هر دو نفر را يكي دانسته اند. اهالي جاجرم، كه چندين سال قبل جهت تعمير بناي آرامگاه خواجه مهزيار نبش قبر كرده بودند، اولاً جنازه وي را سالم يافته و از آن روز اعتقاد كاملي پيدا كرده و نذورات فراوان مي كنند؛ ثانياً سنگ قبري كشف كرده اند. كه نوشت شده «هذا مرقد ماهزيار» و قسمتي از سنگ هم خوانده نمي شود. چنين به نظر مي رسد كه آرامگاه جاجرم مربوط به علي بن مهزيار و بقعه موجود در اهواز مربوط به علي بن ابراهيم بن مهزيار باشد.[33]

فرزندان

محمد بن علي بن مهزيار[34]سيد بن طاووس در كتاب «ربيع الشيعه» وي را از سفيران و نمايندگان امام زمان(عج) دانسته است.35[36]
حسن بن علي بن مهزيار، وي فرزندي به نام محمد داشته از مشايخ ابن قولويه صاحب كامل الزيارات بوده است.[37]

منابع مطالعاتي

سايه خورشيد: زندگينامه علي بن مهزيار اهوازي مسعود منفرد، قم، عصرجوان، 2 تير 1388

همايش ها

همايشهايي در دو شهر اهواز و جاجرم براي معرفي علي بن مهزيار اهوازي گرفته شده است.
در اهواز:
در ساعت 16 عصر روز جمعه هفتم مهرماه سال 1391 به همت اداره اوقاف شهرستان همايش علي بن مهزيار گرفته شد.[38]
همچنين در شامگاه يكشنبه 16 شهريور نيز چنين همايشي در اين شهر برگزار شد. [39]
در جاجرم:
شنبه بيستم ارديبهشت 1393 شمسي همايش علي بن مهزيار در جاجرم برگزار شد. همچنين شوراي فرهنگ عمومي اين شهر سالروز ميلاد امام جواد(ع) را در تقويم اين شهرستان به نام روز «ابوالحسن علي بن مهزيار» نامگذاري كرد.[40]