بازگشت

ابن ابي الخطاب


نام و نسب

او از نوادگان عبدالعزيز بن المهتدي بن محمد بن عبدالعزيز الاشعري القمي است.[1]
كليني (د 328 يا 329ق) نام او را در مواضع مختلف از اصول كافي محمد بن الحسين و ابن قولويه[2] محمد بن الحسين بن ابي الخطاب آورده اند.
نجاشي نام و عنوان و كنيه او و پدرش و نيز نسبت وي را بدين گونه ياد كرده است: محمد بن الحسين بن ابي الخطاب ابوجعفر الزَّيات الهمداني [3]
حلّي نيز نام او را به همين صورت آورده جز اينكه ظاهراً به اشتباه به جاي الحسين ، ابي الحسين آورده است[4] اما آنچه عموم مؤلفان متقدم و متأخر بر آن تأكيد كرده اند، نوشته نجاشي است.

مصاحبت سه امام

به نوشته مامقاني [5] وي از ياران سه امام معصوم يعني امام جواد(ع)، امام هادي(ع) و امام حسن عسكري(ع)، بوده است و سلسله روات وي گاه با سه واسطه و گاه با شش واسطه به امامان پيشين شيعه و سرانجام به اميرالمومنين علي(ع) مي رسد.

وثاقت

نجاشي روايات او را مورد اعتماد مي داند و در پي اسم و عنوان او مي افزايد: از اجّلة محدّثان شيعه، كثير الروايه، ثقه و سرشناس و داراي تصانيف نيكو بود.[6]

طول عمر

به ملاحظه كثرت روايات و احاديث وي و درك حضور سه امام شيعه، در پاره اي از منابع، وي را از سالخوردگان عصر خود به شمار آورده اند.[7] آقابزرگ تهراني طول عمر ابن ابي الخطاب را حدود يكصد سال مي داند.[8]

آثار


نجاشي اين آثار را به وي نسبت داده است:
كتاب التوحيد
كتاب المعرفة و البداء
كتاب الرد علي اهل القدر
كتاب الامامة
كتاب اللؤلؤة
كتاب وصايا الائمة عليهم السّلام
كتاب النّوادر.[9]
از خود ابن ابي الخطاب روايت شده كه تأليفات ديگري نيز داشته است.[10]

***

1. طوسي، الفهرست، ص183.
2. ابن قولويه، كامل الزيارات، ص37.
3. نجاشي، رجال، ص236.
4. حلي، كتاب الرجال، ص285.
5. مامقاني، تتقيح المقال، ص106
6. نجاشي، رجال، ص236.
7. مامقاني، تتقيح المقال، ص106
8. آقابزرگ، الذريعة الي تصانيف الشيعة، ج2، ص334.
9. نجاشي، رجال، ص236.
10. خويي، معجم رجال الحديث، ج15، ص291.