بازگشت

مكتب علمي امام جواد (ع)


ميدانيم كه يكي از ابعاد بزرگ زندگي ائمه ما، بعد فرهنگي آن است. اين پيشوايان بزرگ هر كدام در عصر خود فعاليت فرهنگي داشته در مكتب خويش شاگرداني تربيت ميكردند و علوم و دانشهاي خود را توسط آنان در جامعه منتشر ميكردند

، اما شرائط اجتماعي و سياسي زمان آنان يكسان نبوده است، مثلا در زمان امام باقر-عليه السلام-و امام صادق-عليه السلام- (به شرحي كه در سيره آنان نوشتيم) شرائط اجتماعي مساعد بود و به همين جهت ديديم كه تعداد شاگردان و راويان حضرت صادق-عليه السلام-بالغ بر چهار هزار نفر ميشد، ولي از دوره امام جواد تا امام عسكري-عليه السلام-به دليل فشارهاي سياسي و كنترل شديد فعاليت آنان از طرف دربار خلافت، شعاع فعاليت آنان بسيار محدود بود و از ايننظر تعداد راويان و پرورش يافتگان مكتب آنان نسبتبه زمان حضرت صادق-عليه السلام-كاهش بسيار چشمگيري را نشان ميدهد. بنابر اين اگر ميخوانيم كه تعداد راويان و اصحاب حضرت جواد-عليه السلام-قريب صد و ده نفر بودهاند (1) و جمعا 250 حديث از آن حضرت نقل شده (2) ، نبايد تعجب كنيم، زيرا از يك سو، آن حضرت شديدا تحت مراقبت و كنترل سياسي بود و از طرف ديگر، زود به شهادت رسيد و به اتفاق دانشمندان بيش از بيست و پنجسال عمر نكرد!



در عين حال، بايد توجه داشت كه در ميان همين تعداد محدود اصحاب و راويان آن حضرت، چهرههاي درخشان و شخصيتهاي برجستهاي مانند: علي بن مهزيار، احمد بن محمد بن ابي نصر بزنطي، زكريا بن آدم، محمد بن اسماعيل بن بزيع، حسين بن سعيد اهوازي، احمد بن محمد بن خالد برقي بودند كه هر كدام در صحنه علمي و فقهي وزنه خاصي به شمار ميرفتند، و برخي داراي تاليفات متعدد بودند.

از طرف ديگر، روايان احاديث امام جواد-عليه السلام-تنها در محدثان شيعه خلاصه نميشوند، بلكه محدثان و دانشمندان اهل تسنن نيز معارف و حقايقي از اسلام را از آن حضرت نقل كردهاند. به عنوان نمونه «خطيب بغدادي» احاديثي با سند خود از آن حضرت نقل كرده است (3). همچنين حافظ «عبد العزيز بن اخضر جنابذي» در كتاب «معالم العتره الطاهره» (4) و مؤلفاني نيز مانند: ابو بكر احمد بن ثابت، ابو اسحاق ثعلبي، و محمد بن منده بن مهربذ در كتب تاريخ و تفسير خويش رواياتي از آن حضرت نقل كردهاند (5).

***



1) شيخ طوسي، رجال، الطبعه الاولي، نجف، منشورات المكتبه الحيدريه، 1381 ه. ق، ص 397-409. مؤلف «مسند الامام الجواد» تعداد ياران و شاگردان امام جواد را 121 نفر مي داند (عطاردي، شيخ عزيز الله، مسند الامام الجواد، مشهد، المؤتمر العالمي للامام الرضا-عليه السلام-، 1410 ه. ق) و قزويني آنها را جمعا 257 نفر مي داند (قزويني، سيد محمد كاظم، الامام الجواد من المهد الي اللحد، الطبعه الاولي، بيروت، مؤسسه البلاغ، 1408 ه. ق)

2) آقاي عطاردي در مسند الامام الجواد با احصائي كه كرده مجموع احاديث منقول از پيشواي نهم را در زمينه هاي مختلف فقهي، عقيدتي، اخلاقي، و... ، تعداد مذكور در فوق ضبط كرده است.

3) تاريخ بغداد، بيروت، دار الكتاب العربي، ج 3، ص 54 و 55.

4) امين، سيد محسن، اعيان الشيعه، بيروت، دار التعارف للمطبوعات، 1403 ه. ق، ج 2، ص 35.

5) ابن شهراشوب، قم، المطبعه العلميه، ج 4، ص 384.