اين حرم محترم دو امام حضرت موسي بن جعفر و امام جواد عليهماالسلام داراي سه ايوان مستطيل جنوبي و شرقي و غربي بسيار زيبا و مجلل است كه از هر ايوان درهاي متعدد به داخل رواق هاي چهارگانه و حرم مطهر باز مي شود از همه ايوانها مهمتر و با شكوه تر ايوان قسمت معروف به ايوان قديمي شاه اسماعيلي است كه از آثار شاه اسماعيل صفوي و در 926 بنا شده و ايوان هاي كوچك در ضمن هر ايوان سه گانه قرار يافته و ايوان طلا در دوره ناصرالدين شاه قاجار صورت اتمام به خود گرفته و بناهاي اوليه ايوان ها به طور كلي از آثار شاه اسماعيل اول است كه در تاريخ مذكور بنا نموده كاشي كاري هاي دوره شاه اسماعيل از بهترين كاشي كاري ممتاز و زيباتر از همه و از همه بهتر از حيث توبه كاري و مينياتور و طراحي نظير ندارد چنانكه در اغلب اماكن مشرفه از آن آثار ديده مي شود و ما بين تمامي اثرها داراي مميزات و مخصصات ممتاز است و از دوره ي صفويه به بعد هر نوع كاشي كاري كه تدارك شده صورتي است بي معني و هسته اي بي مغز و از آثار شاه اسماعيل كتيبه تاريخي آن است كه پس از همه دست كم كاري ها و به هم خوردگي بنا از تطاول نامتناسب محفوظ مانده و با كمال استواري و متانت بعد از چهارصد سال متجاوز به سلامت باقي و به ظرافت و زيبائي خود برقرار است و خطوط ممتاز و فرح افزاي او جالب نظر و مورد توجه و اهميت ارباب هنر است في الحقيقه كاشي هاي معرق ايوان با ريزه كاري هاي ظريف و زيبا كه در آنان شده يكي از شاهكارهاي مختصه عهد صفوي و جزء هنرهاي زيبا و صنايع



[ صفحه 238]



مستظرفه و پربهاي آن زمان به شمار مي آيد و بي سليقه گي ادوار بعدي كه بعضي از قسمت آن كاشي ها را برداشته و به جاي آن كاشيهاي خشتي و نامتناسب گذاشته و يا در عوض آن كاشي را تبديل به شيشه به عنوان آينه كاري نموده اند لطمه بزرگي به آثار باستاني و فنون بديعه و با افتخار ما زدند چيزي كه هست امروز جلوه و شكوه ظاهري ابنيه آينه كاري در برابر تابش نيروي كهربا و قوه الكتريكي و برق آن هم با الوان مختلفه با اين اوضاع متناسب و معلوم مي دارد كه مقتضيات عصري هر چيزي را به موقع خود پاي كار آورده و با فراخور زمان و وقت آن را مربوط و متناسب مي سازد