قال المأمون: يا يحيي سل أباجعفر عن مسألة في الفقه لتنظر كيف فقهه؟ فقال يحيي: يا أباجعفر أصلحك الله ما تقول في محرم قتل صيدا؟ فقال أبوجعفر عليه السلام:

قتله في حل أو حرم، عالما أو جاهلا، عمدا أو خطأ، عبدا أو حرا صغيرا أو كبيرا، مبدئا أو معيدا، من ذوات الطير أو غيره؟

من صغار الطير أو كباره. مصرا أو نادما، بالليل أو في أو كارها أو بالنهار و عيانا، محرما للحج أو للعمرة؟

قال: فانقطع يحيي انقطاعا لم يخف علي أحد من أهل المجلس انقطاعه و تحير الناس عجبا من جواب أبي جعفر عليه السلام.

... فقال المأمون: يا أباجعفر ان رأيت أن تعرفنا ما يجب علي كل صنف من هذه الأصناف في قتل الصيد؟

فقال عليه السلام ان المحرم اذا قتل صيدا في الحل و كان الصيد من ذوات الطير من كبارها فعليه الجزاء مضاعفا.

و ان قتل فرخا في الحل فعليه حمل قد فطم فليست عليه القيمة لأنه ليس في الحرم.

و اذا قتله في الحرم فعليه الحمل و قيمة الفرخ. و ان كان من الوحش فعليه في حمار الوحش بقرة و ان كان نعامة فعليه بدنة. فان لم يقدر



[ صفحه 273]



فاطعام ستين مسكينا. فان لم يقدر فليصم ثمانية عشر يوما.

و ان كان بقرة فعليه بقرة. فان لم يقدر فليطعم ثلاثين مسكينا، فان لم يقدر فليصم تسعة أيام.

و ان كان ضبيا فعليه شاة، فان لم يقدر فليطعم عشرة مساكين، فان لم يجد فليصم ثلاثة أيام. و ان أصابه في الحرم فعليه الجزاء مضاعفا «هديا بالغ الكعبة» حقا واجبا أن ينحره ان كان في حج بمني حيث ينحر الناس. و ان كان في عمرة ينحره بمكة في فناء الكعبة و يتصدق بمثل ثمنه حتي يكون مضاعفا، و كذلك اذا أصاب أرنبا أو ثعلبا فعليه شاة و يتصدق بمثل ثمن شاة. و ان قتل حماما من حمام الحرم فعليه درهم يتصدق به. و درهم يشتري به علفا لحمام الحرم. و في الفرخ نصف درهم. و في البيضة ربع درهم و كل ما أتي به المحرم بجهالة أو خطا فلا شي ء عليه الا الصيد. فان عليه فيه الفداء بجهالة كان أم بعلم، بخطا كان أم بعمد. و كل ما أتي به العبد فكفارته علي صاحبه مثل ما يلزم صاحبه. و كل ما أتي به الصغير الذي ليس ببالغ فلا شي ء عليه. فان عاد فهو ممن ينتقم الله منه. و ان دل علي الصيد و هو محرم و قتل الصيد فعليه فيه الفداء. و المصر عليه يلزمه بعد الفداء العقوبة في الآخرة.

و النادم لا شي ء عليه بعد الفداء في الآخرة. و ان أصابه ليلا أو كارها خطأ فلا شي ء عليه الا أن يتصيد بليل أو نهار فعليه فيه الفداء، و المحرم للحج ينحر الفداء بمكة. [1] .

مأمون به يحيي بن اكثم گفت: از ابوجعفر (امام محمد تقي) مسأله اي فقهي بپرس تا بنگري در فقه چگونه است.



[ صفحه 274]



يحيي گفت: اي اباجعفر! خدا كارت را رو به راه كند، چه مي گويي درباره ي محرمي كه شكاري را كشته است؟

امام جواد عليه السلام گفت: آن صيد را در حل كشته يا در حرم؟ عالم بوده يا جاهل؟ به عمد بوده يا به خطا؟ آن محرم بنده بوده يا آزاد؟ صغير بوده يا كبير؟ نخستين صيد او بوده يا صيد دوباره ي او؟ آن صيد پرنده بوده يا غير آن؟ پرنده ي كوچك بوده يا بزرگ؟ محرم باز قصد صيد پرنده داشته و مصر بوده يا توبه كرده؟ آن صيد در شب بوده و در آشيانه اش بوده يا در روز و آشكارا؟ محرم براي حج بوده يا عمره؟

راوي گويد: يحيي بن اكثم طوري واماند كه واماندگي اش بر احدي از اهل مجلس پوشيده نماند و همه ي مردم از جواب امام جواد عليه السلام در شگفت ماندند. بعد از آن كه مردم پراكنده شدند، مأمون گفت: اي اباجعفر! اگر صلاح بداني، آنچه را كه بر هر صنف از اين اصناف در قتل صيد، واجب است به ما بشناسان! امام جواد عليه السلام در پاسخ فرمود:

چون محرم، صيدي از پرنده هاي بزرگ را در حل بكشد، يك گوسفند كفاره بر او باشد. و اگر در حرم باشد كفاره دو چندان است. و اگر جوجه اي را در حل بكشد بره ي از شير گرفته اي بر اوست و بها بر او نيست چون در حرم نبوده است. و اگر در حرم باشد بره و بهاي جوجه هر دو به عهده ي اوست. و اگر آن صيد حيوان وحشي باشد، در گور خر وحشي، گاوي بايد. و اگر شتر مرغ است يك شتر بايد. و اگر نتواند شصت مسكين را اطعام كند. و اگر آن را هم نتواند هجده روز روزه بدارد. و اگر شكار، گاو باشد بر او گاوي است. و اگر نتواند سي مسكين را طعام بدهد. و اگر آن را هم نتواند نه روز روزه بگيرد.

و اگر آهو باشد يك گوسفند بر اوست، و اگر نتواند ده مسكين را طعام دهد و اگر نتواند سه روز را روزه بدارد. و اگر در حرم شكارش كرده كفاره دوچندان است و بايد آن را به كعبه رساند و قرباني كند و حق واجب است



[ صفحه 275]



كه اگر در احرام حج باشد، كفاره را در مني بكشد آنجا كه قربانگاه مردم است. و اگر در عمره باشد در مكه و در پناه كعبه بكشد. و به اندازه ي بهايش هم صدقه بدهد تا دو چندان باشد.

و همچنين اگر خرگوشي يا روباهي صيد كند يك گوسفند بر اوست و به اندازه ي بهايش هم بايد صدقه بدهد. و اگر يكي از كبوتران حرم را بكشد يك درهم صدقه دهد و درهم ديگري هم دانه بخرد براي كبوتران حرم. و اگر جوجه باشد نيم درهم. و اگر تخم باشد يك چهارم درهم. و هر خلافي كه محرم از راه ناداني و يا خطا مرتكب شود كفاره ندارد، جز همان صيد كه كفاره دارد، جاهل باشد يا عالم، خطا باشد يا عمد.

و هر خلافي بنده كند تمام كفاره اش بر مولاي اوست. و هر خلافي كودك نابالغ كند چيزي بر او نيست. و اگر بار دوم صيد او باشد خدا از او انتقام كشد [و كفاره ندارد].

اگر محرم شكار را به ديگري نشان بدهد و او آن را بكشد كفاره بر اوست. و آن كه اصرار دارد و توبه نكرده پس از دادن كفاره، عذاب آخرت هم دارد. و اگر پشيمان است پس از كفاره، عذاب آخرت ندارد. اگر شبانه از آشيانه به خطا شكار كرده چيزي بر او نيست، مگر قصد شكار داشته باشد. و اگر عمدا شكار كند، در شب باشد يا روز، كفاره بر اوست. و آن كه محرم به حج است بايد كفاره را در مكه قرباني كند.