گفته شد: از آن جايي كه هر فردي از افراد انسان از جسم، جان، جسد و روان تركيب يافته داراي دو نوع آثار است:

1 - آثار مادي كه قابل اشاره ي حسي است.

2 - آثار معنوي كه به ديده ي عقل و وجدان درك مي شود.

انسان مادي، آثار مادي دارد و انسان معنوي آثار معنوي. هر اندازه معنويت در حالت جسماني بيشتر تجلي داشته باشد اثرش بيشتر و آثارش پايدارتر است.

غلبه ي آثار روحاني بر آثار جسماني نمونه ي بارز معنويت است كسي كه آثار مادي او زيادتر است. نشانه ي علاقه او به ماديات و آن كس كه آثار معنويش بيشتر است نمونه ي علاقه ي او به معاني است.

اديبي كه در بحر الفاظ غرق است كه: آيا كلمه و لغت را چگونه بايد خواند؟ گرچه كلمه و لغت راهنماي معاني است، ولي بيشتر در خم و پيچ لفظ خواهد ماند و آن كه متوجه معاني است كمتر به الفاظ توجه دارد. همانند شخصي كه در مقابل آينه است آينه را نمي بيند، بلكه به عكس خودش را در آينه مي نگرد بدون آن كه توجه داشته باشد كه آينه را از چه ساخته اند.

آثار و مآثر هم روي همين مباني دور مي زند، هر كس بيشتر در پيرامون معاني و لطايف روحاني و دقايق حقايق وجداني دور بزند آثارش كه مولود همان معاني خواهد بود، معرف او مي باشد.



[ صفحه 260]



و كساني كه در اطراف ماده و ماديات قدم بر مي دارند و ذكر و فكرشان در محور شئون مادي دور مي زند، مآثر مادي آن ها روز افزون و بيشتر خواهد بود.

و آنان كه ماده را فقط به لحاظ معنا مي نگرند و جهت همتشان معاني است؛ آنان در آثار مادي هم براي راهنمايي معاني قدم زده اند.

به عنوان مثال: رسول خدا صلي الله عليه و آله باغستاني را كه به دست خود تعبيه نمود و نهاني را كه غرس كرد؛ غرضش دنيا و منافع مادي نبود، بلكه جلب توجه مردم به كار و كوشش و براي طي مراحل تكامل زندگاني به سوي معاني بود.

يا دخت والا مقامش فاطمه ي زهرا عليهاالسلام كه فدك را بر اولاد خود وقف نمود غرض آن بزرگوار و اميرمؤمنان علي عليه السلام كه نخلستان هاي متعددي با چاه و قنات و نخل هاي فراوان ايجاد كرد منافع مادي نبود، غرض آن پيشواي پرهيزكاران تأمين زندگاني دنيا نبود، زيرا از همين مقدار هم كه از دست رنج خود او بود؛ نخورد بلكه همه را براي بني هاشم و علويان وقف نمود.

اين سيره نشان مي دهد كه آثار مادي مردان آسماني هم مآثر معنوي آن هاست، يا براي سوق دادن به مآثر معنوي است.

امام جواد عليه السلام كه بيش از بيست و پنج سال عمر نداشت آثاري از مواد دنيا نداشت، جز آن چه از موقوفات پدرش دست او بود و همه را به خاندان علويان توزيع و تقسيم مي كرد.

آنچه كه به عنوان مقرري از طرف مأمون از صندوق بيت المال به آن حضرت داده مي شد صدقات سادات قرار مي گرفت. از اين جهت، امام جواد عليه السلام در اين مدت كوتاه عمرش، خشتي را روي خشت نگذاشت و با آن كه مي توانست به عنوان پسر وليعهد و داماد خليفه بهترين كاخ ها را در خوش آب و هواترين مناطق مناسب تهيه كند. بلكه در مدينه، سوريه، شام، بغداد و بصره منازل عالي بسازد و ييلاق و قشلاق خود قرار دهد، ولي آن حضرت به كلي از اين فكر دور بود و هر چه داشت



[ صفحه 261]



به مردم، جود و كرم مي كرد كه او را جوادالائمه خواندند.

آثار مادي امام جواد عليه السلام قابل اشاره نيست، زيرا آن حضرت در خانه ي پدري و اجدادي خود - كه از حضرت سجاد عليه السلام باقي مانده بود - مي زيست و در مدتي كه در رحبه و بغداد هم بود، مهمان خلفاي وقت بود، جز در سفر آخري كه در مجاور مسجد رحبه منزلي گرفت، كه يا از شيعيان و دوستان او بوده، يا اجاره كرده بود.

در هر حال، آنچه مسلم است امام جواد عليه السلام به كاخ معتصم نرفت و دربار خلفا را ترك نمود. حتي منزلي هم كه براي ام فضل تهيه ديده بودند، نرفت. بلكه در منزل شخصي خود سكونت گزيد و همان جا مسموم گرديد و از دنيا رفت و در مقابر قريش مدفون شد.

بنابراين، آثار مادي كه بتوان از اين امام نشان داد، همان قبه و بارگاه اوست كه مطاف ميليون ها مردم مسلمان است و رواق و روضه ي آن حضرت، قطعه اي از رضوان بهشت است كه قريب دوازده قرن است سلسله ي نماز و عبادات در آن جا قطع نمي شود، مهبط زائرين اطراف و اكناف عالم و فرودگاه دل هاي شيفتگان مكتب تشيع است كه پيوسته به آن مكان مقدس آمد و رفت مي كنند و اين بارگاه طلايي و اين قبه درون مينايي آن حضرت ستاره ي درخشان زمين است كه جاذب و جالب دل هاي عارفان و دانشمندان است.

البته اين آثار مادي را هواخواهان آن حضرت به وجود آورده و موقوفات و صدقاتي براي آن قرار داده اند كه پايدار بماند.