دوران اعتلا و ارتقاء امپراطور اسلام در عصر هارون و مأمون به حد كمال رسيده بوده و اگر فرصتي به حضرت امام رضا عليه السلام داده مي شد و حسن نيتي در انتخاب آن حضرت به ولايتعهدي بوده در عظمت اسلام و ترويج شعائر دين بزرگترين قدم مؤثر برداشته مي شد و آن كشور پهناور كه بيش از 45 كشور بزرگ و هزار ميليون پيرو مسلمان بود از حقيقت دين و طرف تعليم و تربيت آن استفاده مي كردند با كمال تأسف بايد گفت كه جاه طلبان سعايت كردند و به منطوقه الملك عقيم مأمون وليعهد بي نظير خود را كشت و دوران امامت و رياست روحاني به حضرت جواد منتقل شد.

حضرت جواد الائمه در ترويج دين و حفظ شعائر اسلام همان وظيفه را داشت كه حضرت سجاد عليه السلام يا امام محمد باقر عليه السلام داشتند از نظر امامت و ولايت همه در يك صف قرار گرفته و مسئوليت مستقيمي در بارگاه الهي براي تبليغ دين و تشريح احكام سيد المرسلين و تعليم و تربيت اسلامي داشتند حضرت جواد عليه السلام كه عمرش چون گل كوتاه بود و مواجه با سياست تفكيك فرق اسلامي و تقويت ائمه اربعه شافعي و حنفي و مالكي و حنبلي گرديد بايد طريقه حقه اماميه را كه اصل قوانين لايتغير فقه اسلام است به مردم برساند پروردگار موجبات آن را فراهم كرد كه يك كودك نابالغ كه زمامدار ولايت مطلقه عصر است در مقابل سيل علماي مختلف العقيده و محققين بزرگ و شهير اسلام احتجاج و مناظره و مباحثه نمايد و مشكلات علمي و معضلات مسائل فقها و مهام امور اجتماعي كه هر دسته به طريقي عمل مي كنند راه كوتاه و نزديك به حقيقت و نيل به سعادت را به مردم بنمايد و با همين سن و در همين محيط كه علم و دانش رو به ترقي نهاده و علوم و فنون ساير ملل در اسلام ترجمه و نشر يافته و مكتب اسلام وسعتي گرفته دانشگاه اسلام سرتاسر جهان را از كتاب و تعليم و تربيت پر كرده امام و والي به تصرف از خاندان هاشمي در صغر سن وارد بحث علمي گشته و قول علماء را در مضيقه ناداني محصور ساخت و تحقيق و تشريح فقه و اصول و اختلافات و رياضيات و فلكيات پرداخت و همان خدمتي



[ صفحه 497]



كه بعضي از ائمه ي هدي با شمشير مي كردند اين امام همام با احتجاجات خود نموده و به كلي خط سير حركت فكري مسلمين را برگردانيد و جامعه ي علماء و روحانيون با تعصبي هم كه داشتند اعتراف و تصديق كردند كه علم و دانش حضرت جواد از منبع علوم نبوت سرچشمه گرفته و در مكتب شديد القواي ربوبي تربيت يافته و بني هاشم از صغير و كبير در علم و دانش بي شبيه و بي نظيرند - آنچه را كه مردم كتمان كرده بودند يا ائمه ي اربعه و جاعلين حديث و خبر به مردم آموخته بودند براي مسلمانان كشف كرد و چهره زيباي حقيقت دين را به مردم نشان داد