به طور معمول ، پس از رحلت هر امام تا مدتي به دليل مشكلاتي كه پيش مي آمد ، ارتباط شيعيان با امام بعدي بسيار محدود مي شد. حتي براي وكلاي امام پيشين هم كه در مناطق مختلف كشور اسلامي حضور داشتند ، برقراري ارتباط بسيار دشوار مي شد. در آغاز امامت حضرت جواد عليه السلام كمي سن آن حضرت هم مشكلي بر مشكلات ديگر افزوده بود و تا شك و ترديد شيعيان برطرف شود ، مدتي به طول انجاميد. در روايتي آمده كه امام عليه السلام تا ده سالگي



[ صفحه 411]



امامت خويش را مخفي مي داشت و اين خود دليل ديگري بر پيچيدگي برقراري ارتباط ميان او و شيعيانش بود. از سوي ديگر ، حكام هم سخت گيري هايي در اين زمينه اعمال مي كردند كه برقراري ارتباط را بسيار مشكل تر مي كرد. در نتيجه شيعيان نمي توانستند آزادانه با امامشان آمد و شد داشته باشند. ساده ترين و راحت ترين راه ارتباط ، نگاشتن نامه به امام و دريافت جواب آن بود.

لذا از امام جواد عليه السلام به بعد و حتي پيش از آن در زمان امام رضا عليه السلام شيعيان از طريق نامه نگاري با امام خود ارتباط داشتند.

وانگهي امام جواد عليه السلام هنوز بيست و پنج سال از عمرش نگذشته بود كه به شهادت رسيد. كوتاه بودن عمر آن حضرت ، سبب شد تا زمينه ي بسط روابط با شيعيانش كمتر به وجود آيد. در عين حال ، علاوه بر مطالبي كه درباره ي اصحاب يا كتب آنها از امام جواد عليه السلام روايت شده ، بيش از دويست و بيست حديث پيرامون مسايل مختلف اسلامي از ايشان در دسترس ما قرار دارد.

طبيعي است كه در شرايط سياسي آن روز ، نامه هاي زيادي از دست رفته باشد. شيخ طوسي رحمه الله صد و سيزده تن از راويان حديث امام جواد عليه السلام را برشمرده است. با مطالعه ي احاديثي كه از امام جواد عليه السلام نقل شده ، مي توان به عظمت علمي وي و احاطه اش بر مسايل فقهي ، تفسيري ، عقيدتي و دعا و مناجات پي برد. چنان كه در لابه لاي كلمات قصار جالبي كه از آن حضرت بر جاي مانده ، كمالات اخلاقي و فضايل معنوي ايشان به خوبي نمودار است.

بخشي از كلمات قصار امام عليه السلام را ابن صباغ مالكي در كتاب الفصول المهمه آورده است. چنان كه در تحف العقول و مصادر ديگر از اين قبيل كلمات فراوان يافت مي شود. بخش عمده ي روايات فقهي امام عليه السلام را بايد در نامه هايي كه در پاسخ اصحاب به بلاد مختلف اسلامي فرستاده است ، جست جو كرد.