بازگشت

قيام مردم قم


(216ـ 217 ه.ق) پس از شكست قيام مردم قم (210 ه.ق) و كشته شدن رهبر آن يحيي بن عمران، ديگر رهبران قيام تبعيد شدند، از آن جمله جعفر بن داود قمي به مصر تبعيد شد. وي در سال 216 ه.ق از مصر گريخت و به شهر قم آمد و قيام ديگري تدارك ديد كه تا سال 217 ه.ق ادامه يافت سرانجام مأمون، علي بن عيسي قمي را مأمور سركوبي قيام كرد كه منجر به شكست قيام شد و جعفر بن داود قمي به نام علي بن محمّد خزرجي دستگير و به بغداد فرستاده شد. و در آنجا جعفر بن داود قمي گردن زده شد و علي بن محمّد خزرجي زنداني گرديد. [1] .

اين دو رهبر در منابع شيعه چهره هاي شناخته شده اي ندارند و موضع شيعيان بويژه حسن بن محمّد بن عمران وكيل امام جواد (عليه السلام) در قم در برابر قيام و تبعات اين شكست كه گويا ناشي از اختلافهاي داخلي [2] بوده است نيز روشن نيست.

منابع تاريخ و حديث فراتر از اين، مطلبي پيرامون قيام و تبعات آن ندارند و ناآراميهاي ديگري از اين شهر در دوره امامت امام محمّد جواد (عليه السلام) گزارش نشده است كه خود نشان دهنده توفيق شيعيان امام در فرو نشاندن ناآراميهاي دروني آغاز دوره امامت آن حضرت است كه سراسر مناطق شيعه نشين را دربرگرفته بود. [3] .

در پايان نام افرادي كه اصلاً قمي بودند و يا در آن شهر مي زيستند و در رديف ياران امام جواد (عليه السلام) قرار داشتند، اما رابطه آنان با تشكيلات شيعه در اين شهر روشن نيست، ذكر مي گردد:

1ـ احمد بن محمّد بن عبيد، القمي، الاشعري. [4] .

2ـ احمد بن محمّد بن عبيدالله اشعري، قمي. [5] .

3ـ حمزة بن يعلي اشعري، ابويعلي قمي.

وي از امام رضا (عليه السلام) روايت دارد و نزد شيعيان فردي مورد اعتماد بود. [6] .

4ـ احمد بن عبدالله بن عيسي بن مصقلة بن سعد اشعري، قمي. وي نزد شيعيان فردي مورد اعتماد بود. [7] .

5ـ ادريس قمي. [8] .

6ـ اميّة بن علي قيسي، شامي. وي در قم مي زيست. [9] .

7ـ حسين بن علي قمي. [10] .

8ـ عبدالله بن صلت، ابوطالب قمي.

وي از مواليان قبيله ربيع بود، اما «نجاشي» او را از مواليان بني تيم اللات مي داند، عبدالله نزد شيعيان مورد اعتماد بود. وي پيش از امامت امام جواد (عليه السلام) در رديف ياران امام رضا (عليه السلام) قرار داشت و از آن حضرت (عليه السلام) روايت دارد. [11] .

9ـ علي بن عبدالله قمي. [12] .

10ـ محمّد بن عبدالجبار. وي پس از امام جواد (عليه السلام) در رديف ياران امام هادي (عليه السلام) و سپس امام حسن عسكري (عليه السلام) قرار گرفت و نزد شيعيان فردي مورد اعتماد بود. [13] .

11ـ حسين بن محمّد قمي. وي از امام رضا (عليه السلام) روايت دارد. [14] .

12ـ صالح بن محمّد بن سهل. وي از جانب امام جواد (عليه السلام) متولي اوقاف قم بود.

ابراهيم بن هاشم درباره وي مي گويد: در محضر امام (عليه السلام) بودم كه صالح بن محمّد بن سهل آمد و به امام عرض كرد: مولاي من آن ده هزار درهم را به من ببخش زيرا آنها را خرج كرده ام... امام پس از بيرون رفتن صالح از او اظهار نارضايتي كرد و خرج كردن آن پول را ناروا دانست. [15] گرچه اين رويداد و آغاز مأموريت صالح بن محمّد بن سهل به عنوان وكيل وقف روشن نيست. اما از آنجا كه اين حادثه در حضور ابراهيم رخ مي نمايد و ابراهيم از مسؤوليت وي آگاه نبوده است، نشان مي دهد كه لااقل وي در زمان ابراهيم بن هاشم وكيل وقف نبوده است، و به نظر مي رسد كه اين اتفاق در زماني صورت گرفته باشد كه ديگر ابراهيم رابطه اي با تشكيلات شيعيان در قم نداشته است. از اين رو مأموريت وي بايد در نيمه دوم دوران امامت امام جواد (عليه السلام) بوده باشد.


پاورقي

[1] تاريخ الامم و الملوك، ج7، ص 192، 194. الكامل في التاريخ، ج6، ص 420، 422. تاريخ قم، ص 163، 164.

[2] تاريخ قم، ص 163، 164.

[3] فرق الشيعه، ص 85ـ 91.

[4] رجال طوسي، ص 399.

[5] رجال طوسي، ص 397. رجال نجاشي، ص 58.

[6] رجال نجاشي، ص 102.

[7] رجال نجاشي، ص 73، 74.

[8] رجال طوسي، ص 398.

[9] رجال نجاشي، ص 77.

[10] رجال طوسي، ص 400.

[11] رجال طوسي، ص 403، رجال نجاشي، ص 150.

[12] رجال طوسي، ص 403.

[13] رجال طوسي، ص 407.

[14] رجال طوسي، ص 400، جامع الرواة، ج1، ص 253.

[15] تهذيب الحكام، ج4، ص 140.