بنابراين چه زياني دارد كه آدم هوشيار و خردمند در كتاب نفيس خود توجه و دقت نمايد تا آنچه كه از وي پوشيده است آشكار گردد اسرار جهان بر وي هويدا شود با كلمات نفس خود و حروف آنها سر و كار پيدا كند تا مجهول ها بر وي معلوم و روشن شود حكيم سنائي مي فرمايد:



جهد كن تا ز نيست هست شوي

وز شراب خداي مست شوي



مگر نشنيده ايد مضمون آنچه را كه در ادبيات منسوب به حضرت اميرمؤمنان (ع) است كه فرمود: با حرفه يظهر المضمر: سنريهم آياتنا في الافاق و في انفسهم ظاهر: زود باشد كه مي نمايانيم به ايشان آيات خودمان را در آفاق و در نفس هاي خود آنها، به هر صورت پس از توجه و دقت به فرمان عقل خواهيم دانست خدايش پرورشش مي نمايد و در همه عوالم از همه جهتهايش كه به شمار نايد به همان نفسش تربيتش مي كند و در همه وقتها پرورش مي نمايد بلكه چه بسا نمي داند از آن مگر اندكي را در اين صورت واجب است كه پروردگار مهربان خود را دوست بدارد و به اندازه اي كه ممكن است با عبادت و اخلاص خدمت خدا كند و در



[ صفحه 189]



پرورش خويشتن را يكتا داند و به جز خدا كسي را نشناسد، و در تمام كردار و گفتار و پندار خويش خدا را نيايش كند از سستي و غفلت دوري كند و شرم و حيا از خدا داشته باشد و جهتهاي بي شمار با نيازمنديها به ياد خدا باشد وي را بي نياز از همه سو داند يكتاپرستي دو درس آموزنده علمي و اعتقادي است از جنبه اوضاع و احوال و به كار بردن آنها بسيار دشوار است و در درونش و حال و به كار بردن آن خو گرفته اند.