از آن خبرها دانسته مي شود كه خدا صورت انساني را نمونه براي تمام آنچه در اين عوالم است بيافريد و نسخه مختصري است از لوح محفوظ اين كه فرموده اند پيش از اينكه فرشتگان آفريده شوند انوار شيعيان ما از نورها آفريده شد آنگاه نيايش كرديم و شيعيان نيايش كردند و فرشتگان نيايش كنند و باز دلالت دارد اين آيه شريفه: «و علم آدم الاسماء كلها» خلاصه اهل تحقيق از علماي روحاني ما به اتفاق آراء نظر دارند بر اين كه صورت انساني سيمائي است. بالقوه جامع تمام آنچه را كه در همه جهان است، بنابراين خدا تمام انواع هستي را كه در اين جهان حسي موجود است از جواهر و اعراض در نهاد انساني به امانت گذاشت. سنائي مي فرمايد:



آسمانهاست در ولايت جان

كار فرماي آسمان جهان



در ره روح ست و بالاهاست

كوههاي بلند و صحراهاست



پس همان جور آدمي را معجوني مركب از همه عوالم عاليه و برتر از اين عالم درست ساخت ولي بالقوه يعني آن نيرو در نهاد آدمي است كه در اثر قدرت اراده و پرورش روح رسد آدمي به جائي كه به جز خدا نبيند در كتاب نفيس معراج السعادة از امام جعفر صادق (ع) مروي است كه صورت انساني، بزرگترين جهت خدا بر خلق است، كتابي ست



[ صفحه 188]



كه با دست خود نوشته، هيكلي است كه با حكمت خود بنا نهاده و آن مجموعه صورتهاي دو جهاني است، و آن مختصري از علوم لوح محفوظ است، آن شاهد بر هر غايب است، حجت بر هر منكري است، آن راه راست است به سوي هر خوبي، آن صراط مستقيم و كشيده شده است مابين بهشت و دوزخ.