مرتبه هاي مردم در اين باره بي اندازه تفاوت دارد انسان كامل در بندگي همه جهت ها و در تمام دردها و بلاها اگر پيدا شود آن عارف ترين همه مردم و نزديك ترين آنها به پروردگار است به راستي آن سيد پيامبران و خاتم انبياء و جانشينان دوازده گانه اويند كه در معرفت متحدند و در تمام مرتبه ها و درجه هاي يكتا پرستي كاملانند بعد از ايشان آنكس كه آشناتر و سپس آشنا است همين جور تا رسد به آخر عوالم «اصحاب يمين» و پست ترين افراد مسلمانان، يكتاپرست آن كه خدا را در خلاقيت يكتا داند و نبوت و خلافت الهي را باور نمايد، اين گونه يكتاپرستي براي دو جهانش سودمند خواهد شد گرچه پس از مدتي آن را باور كند.

از عذاب هميشگي رهائي يابد و عاقبت كارش به رحمت خدا و بهشت خواهد پيوست گرچه پس از زماني بهره يابد مرتبه هاي سه گانه كه در روايت يادآوري شده است ريشه اش از يكتاپرستي است در مالكيت و ربوبيت و بندگي كردن از شئون الهي است.

زيرا هنگامي كه بنده خدا تمام هستي را از آن خدا ديد براي خود و ديگري ارزشي نخواهد دانست.



[ صفحه 179]



آدمي چون ديد كه پروردگار يكتاست يعني دانست كه هيچكس تأثيري در پرورش و رساندن به كمال را در هيچ چيز ندارد و تمام تدبير را مخصوص خدا ديد و جز او چيز توانائي بر سود و زيان و مرگ و زندگاني و رستاخيز نخواهد داشت، دانست كه خدائي هست يكتا و هيچ كس و هيچ چيز شايستگي بندگي را ندارد آنگاه سرگرم طاعت و عبادت يزدان خواهد گشت و در همه شئون و حالاتش را به چيز ديگري نخواهد پرداخت.

و اياك نستعين و از تو ياري مي جوئيم بر طاعت و بندگي تو و از بين بردن دشمنان و شرارت به تو و از پليدي هاي آنها به تو پناه مي بريم و برمي خيزيم براي آنچه را كه امر فرمودي.

شرارت و دشمني ها و نيرنگ ها منافات با اصل يكتاپرستي دارد يا تكميل عبادت است از راه ياري جستن از خداوند بزرگ تا به مرتبه هاي عبادت نائل آمده گويا در اخبار اراده ياري خواستن از ديگري جهت عبادت خلاصه منحصر كردن درخواست ياري از فروع يكتاپرستي است بنابراين هر كس اعتقادش اين باشد كه پروردگاري جز خدا نيست تمام سود و زيان را از او ديد و به جز نيكي آدمي را وانمي دارد اين بار درخواست ياري از ديگري سازگار نيست تنها به او پناه برد و از وي ياري خواهد و راز و نياز با وي نمايد و اين چنين يكتاپرستي كار بسيار سخت و دشواري است هم از راه دانش و هم حال و هم به كار بردن آن هر كس كه موفق شد بهره اي از عوالم بندگي بلكه از مرتبه هاي معرفت يا بالاترين درجه در نزديكي به او خواهد داشت ديگر آنچه را در اين آيه شريفه از درخواست ياري اختيار نموديم در عبادت است به روش



[ صفحه 180]



ترتيب در مابين آنها است زيرا خواننده پس از خواندن آن سه آيه از سوره مباركه «الحمد» ناچار مي شود به عرض اخلاص در بندگي به پيشگاه پروردگار و بعد از اظهار آن تعين پيدا مي كند براي او ابراز اينكه عبادت كردن براي ما ممكن نيست مگر به ياري تو اي خداي بزرگ.