دانشمندان و بزرگواراني كه در كاظمين مدفون هستند، برخي آنها عبارتند از: [1] .

1- شيخ مفيد - محمد بن محمد بن نعمان المفيد، كه عامه و خاصه به كثرت فضائل آن



[ صفحه 533]



جناب اعتراف دارند. او در سال 336 متولد شد و در سال 413 هجري از دنيا رحلت فرمود و ايشان را در رواق پايين پاي امامين كاظمين دفن كردند، از آثار اوست كتاب مقنعه، كتاب ارشاد، كتاب العيون و المحاسن، در فضائل و مكارم و اخلاق شيخ مفيد مطالب بسياري نقل شده و مجادلات و مباحثات ايشان مخصوصا در خور توجه است.

2- ابوالقاسم جعفر بن محمد بن قولويه قمي - استاد شيخ مفيد و از بزرگان اصحاب سعد بن عبدالله قمي بود. در سال 369 هجري از دنيا رفت و قبرش در رواق مطهر كاظمين پايين پاي مبارك نزديك قبر مرحوم شيخ مفيد است و ايشان دايي محمد بن احمد بن علي بن حسن بن شاذان قمي است استاد شيخ كراچكي.

3- خواجه نصيرالدين طوسي، محمد بن محمد بن الحسن - در المستدرك است كه ولادت اين بزرگوار در سال 597 هجري در شهر طوس بوده و اصلا از نواحي قم بوده اند و رحلتشان روز غدير در سال 672 هجري اتفاق افتاد و قبر شريفش در رواق بالاي سر قبر مطهر كاظمين قرار دارد. او در درس محقق اول حاضر مي شد و سخت مورد اعتماد بود، هلاكوخان مغول هنگامي كه به بغداد حمله كرد خواجه را مورد تكريم قرار داد و مستعصم خليفه عباسي را كشت و همچنين ابن حاجب وزيرش را كه او نيز مانند ديگر ايادي بني عباس كه آنها نيز خونخواراني بودند براي مردم بدتر از هلاكوخان و مغولها كشت. وقتي مادر هلاكو مرد عالمان سني گفتند چون مادرت بيسواد است براي سؤال نكير و منكر و پاسخ به آنها خواجه را هم با مادرت دفن كن و هلاكو چنين خواست، خواجه نصير گفت چون سؤال منكر و نكير براي همه هست مرا براي خودت نگه دار و همان كس كه اين پيشنهاد را داده بود با مادر هلاكو به زير خاك كردند. [2] مرحوم خواجه به منزله ي مشاور هلاكو بود و تا حد امكان جلوي فساد او را مي گرفت. از شاگردان مبرز خواجه مي توان علامه ي حلي و سيد عبدالكريم بن طاووس را نام برد و آن بزرگوار داراي تصنيفاتي است. به خواجه نصيرالدين طوسي القاب استاد البشر، و عقل حادي عشر و



[ صفحه 534]



معلم ثالث داده بودند.

4- سيد بن طاووس - غياث الدين عبدالكريم بن احمد بن محمد الطاوس بن اسحاق بن حسن بن محمد بن سليمان بن داود بن حسن بن حسن بن علي بن ابي طالب عليه السلام، و داود همان كس است كه عمل ام داود را نقل كرده و جناب سيد عبدالكريم صاحب تصنيفات بسياي است. در سال 648 هجري به دنيا آمد و در سال 693 هجري رحلت فرمود و اكثر مورخين معتقدند كه در شهر كاظمين مدفون است، او نيز مثل علامه ي حلي و فخر المحققين در كودكي به درجه ي اجتهاد رسيد، و افرادي ديگر نيز اين استعداد را داشتند كه در دوران صباوت اجازه ي اجتهاد يافتند كه در كتب تاريخ مسطور است. [3] از سيد بن طاووس اخبار و احاديث و زيارات بسياري مخصوصا محدث قمي در مفاتيح الجنان نقل كرده است.

5- شيخ احمد بن محمد بن يوسف البحراني - صاحب كتاب رياض المسائل و كتاب بلغة الرجال، و در روضات مي فرمايد: نزد من ايشان اعلم علماي بحرين بوده اند رحلتشان در سال 1102 هجري به مرض طاعون اتفاق افتاد و مدفن ايشان در جوار حرم مطهر كاظمين است.

6- ابوعبدالله حسين بن احمد بن حجاج - ملقب به ابن حجاج، كه فاضل و اديب و شيعه بود. در سال 391 از دنيا رفت و در جوار حرم كاظمين مدفون گرديد.

7- عبدالله بن محمدرضا الحسيني كاظميني - مشهور به شبر صاحب كتاب: مثير الاحزان و كتابي در فقه، در سال 1242 هجري در 54 سالگي رحلت فرمود، آن بزرگوار داراي تأليفات بسياري است و برخي گويند از پنجاه جلد متجاوز است.

8- سيد محسن كاظميني - در سال 1240 هجري از دنيا رفت و قبرش در كوچه اي مجاور به صحن مطهر در طرف شمال است.

9- شيخ اسدالله بن حاجي اسماعيل كاظميني - صاحب كتاب مقابيس الانوار در سال 1220 هجري از اين جهان به سراي باقي شتافت.



[ صفحه 535]



10- محمد بن عبدالنبي بن عبدالصانع - محدث استرآبادي، كه به ميرزا محمد اخباري معروف بود. كتابهاي زيادي نوشت. بعضي نوشته اند هشتاد جلد كتاب داشته، در سال 1178 هجري متولد شد و در سال 1233 هجري او را كشتند، چون عده اي با عقايد او مخالف بودند.

11- محمد بن احمد بن داوود بن علي القمي البغدادي - صاحب كتاب مزار كبير، شيخ نجاشي و علامه او را مدح و ثنا گفته اند در سال 368 هجري وفات نمود و در مقابر قريش دفن شد.

12- جواد بن سعدالله بن جواد البغدادي كاظميني - در زمان مرحوم شيخ بهايي در اصفهان شاگردي او مي نمود و به دستور شيخ بهايي شرحي بر كتاب زبده و شرحي بر خلاصة الحساب نوشت و رسائل ديگري نيز دارد.

13- سيد اسماعيل صدر بن صدرالدين موسوي عاملي - در سال 1338 هجري قمري وفات يافت و در رواق مطهر كاظمين محاذي قبر شيخ مفيد به خاك سپرده شد.

14- سيد حيدر بن سيد ابراهيم حسيني بغدادي كاظميني - (صفوة الفقهاء) در سال 1265 هجري از دنيا رفت و در رواق مطهر نزديك قبر شيخ مفيد مدفون است.

15- ابوعلي حسن هاني (ابونواس) - شاعر معروف و صاحب القصائد المعروفه، در سال 145 هجري متولد شد و در سال 195 از دنيا رفت و در همين محل كاظمين دفن شده و گويند كه جنيد و سري سقطي هم در آنجا مدفونند.

16- ابايوسف يعقوب بن ابراهيم - قاضي القضاة بغداد در زمان هارون الرشيد كه مزارش در زاويه ي صحن كاظمين است و در عهد شاه سليمان صفوي كه براي برخي تعميرات زمين را مي كندند لوح قبر او ظاهر شد و بنايي بر آن نهادند.

17- نصرالله بن اثيرالدين محمد حرزي - برادر مبارك بن اثير صاحب نهايه ابن اثير و جامع الاصول و برادر علي بن اثير صاحب كامل التواريخ و اسد الغابه في معرفة الصحابه، و خود نصرالله صاحب كتاب مثل السائر، است در سال 637 هجري از دنيا رفت.

18- و باز از كساني كه در شهر كاظمين و در جوار مرقد مطهر اين دو امام بزرگوار



[ صفحه 536]



مدفون هستند فرهاد ميرزا معتمدالدوله پسر عباس ميرزا وليعهد فتحعلي شاه قاجار صاحب كتاب قمقام زخار و جام جم و غيره است و همان كه صحن كاظمين را بنا نهاد، او در سال 1305 هجري قمري در تهران از دنيا رفت، جنازه اش را به كاظمين حمل نمودند و در حجره اي در صحن مقدس دفن كردند، البته افراد معروف ديگري نيز در آن محل پاك و منزه دفن شده اند كه به همين مختصر اكتفا مي شود.