تا حضرت رضا عليه السلام زنده بودند چه در مدينه و چه در خراسان در راهنمايي و رهبري فرزند گرامي شان نهايت كوشش را داشتند و پيوسته سفارش حضرت جواد عليه السلام را به شيعيان پاكنهاد و اقوام محترمشان مي نمودند. از خراسان نامه هاي متعددي براي پسرشان مي فرستادند و تذكرات لازم را مي دادند كه اين نامه ها اكثر در تواريخ آورده شده و هر كدام درسهايي از انسانيت و مسلماني را به همه مي آموزد، از جمله نامه اي است كه محمد بن عيسي بن زياد مروي نقل كرده:

«بسم الله الرحمن الرحيم ابقاك الله طويلا و اعاذ من عدوك يا ولدي فداك ابوك قد فسرت لك ما لي و...» [1] به نام خداوند بخشنده ي مهربان، خدايت دوراني طولاني باقي گذارد و از شر دشمنان محفوظت دارد، اي فرزندم، پدرت به قربانت، آنچه نزد من بود براي تو تفسير كردم در حالي كه زنده بودم و در كمال اعتدال، اميدوارم كه خداوند به تو توفيق عنايت فرمايد كه به خويشاوندان و دوستان و موالي موسي و جعفر بخشش كني، اما سعيده زني است كه در صفت بخل حزمي قوي دارد، و اين چنين نيست، خداوند در قرآن مجيدش مي فرمايد: چه كسي به خداوند وام نيكو مي دهد تا خداوند چندين برابر زيادش گرداند و باز گفته: تا آنكه وسعت بخشيده شود كسي را كه رزق و روزيش تنگ است، پس از آنچه خدا به او بخشش كرده بايد در راه حق انفاق كند، اي پسر من، پدرت به قربانت، خداوند، به تو وسعت روزي داده، كارهايت را با مشورت من انجام بده، مخصوصا آن كارهايي را كه دوست داري تا به نتيجه ي كامل برسي. [2] .

نامه ي ديگري كه صدوق رضي الله عنه از بزنطي نقل كرده عبارت است از: [3] .

به طوري كه شنيده ام مواقعي كه از خانه بيرون مي روي و سوار مي شوي، همراهان تو



[ صفحه 400]



را از در پنهاني بيرون مي برند براي آنكه افراد نيازمند و محتاج به شما دسترسي پيدا نكنند، فرزند عزيزم گوش به سخن مردم بخيل نده، به شما توصيه مي كنم ورود و خروج خود را از در بزرگ قرار بده تا همه ي مردم به شما دسترسي داشته باشند، و نيازمندان درخواست خود را بيان كنند و به حاجت خود برسند، هر وقت از خانه بيرون مي روي دينار و درهم و سيم و زر فراوان با خود بردار و هر كس دست نياز به سوي تو دراز كرد محرومش نكن، اگر خويشاوندانت از تو چيزي بخواهند، به مردها كمتر از پنجاه دينار و به زنها كمتر از بيست و پنج دينار نده، اين كمترين عطاي تو به آنهاست، بيش از اين چيزي بيان نمي دارم تو خود مي داني كه وظيفه ات چيست، من از اين يادآوري رفعت و عظمت تو را خواستارم، پس انفاق كن و آن كسي كه در سايه عرش الهي است از تنگي معيشت ترسي ندارد.

در كتاب بحارالانوار و ديگر كتب حديث و تاريخ شيعه برخي از اين نامه ها آورده شده و اينكه حضرت امام رضا عليه السلام در ظرف آن سه سال دوري از خانه و خانواده چگونه روي خانواده و مخصوصا تنها فرزند خود نظارت داشتند و اوامر لازم را صادر مي فرمودند.