همانطور كه گفتيم مأمون يكي از اقداماتي كه در دوران حكومت خود به انجام رسانيد ترويج علم و دانش در ميان جامعه بود، و در زمان او بسياري از كتب دانشمندان غير مسلمان ترجمه گرديد، و بسياري از مباحث اسلامي مورد گفتگو قرار گرفت.

امام جواد عليه السلام در ادامه ي اقدامات پدران بزرگوارش در جهت تبيين اسلام اصيل اقداماتي انجام داد، از طرف ديگر از آنجا كه آن حضرت در سن كودكي به مقام امامت رسيده بود، و اين امر در تاريخ اسلام تازگي داشت عده اي در دانش و علم ايشان خدشه وارد مي ساختند.

تشكيل مناظرات و جلسات علمي متعدد كه براي سنجش دانش ايشان انجام گرفت، اين امكان را به آن حضرت داد كه بتواند بعضي از مسائل اسلامي را براي مردم تبيين كند و ناداني افرادي همچون يحيي بن اكثم كه خود را قاضي القضات جهان اسلام مي دانست را برملا سازد، ما در بخش مناظرات آن حضرت مناظرات ايشان را ذكر خواهيم كرد.

در بعضي از اين مناظرات امام پرده از روي برخي از احاديث جعلي كه ساخته و پرداخته ي بني اميه بود برداشت، اين گروه چون قدرت نابودي فضائل و مناقب اهل بيت را در خود نمي ديدند احاديثي را در فضيلت دشمنان اهل بيت جعل كردند تا ايشان را همپايه ي آنان به شمار آورند، و امام جواد عليه السلام اين امر را در مناظرات خود روشن ساخت.

يكي ديگر از اموري كه آن حضرت به آن سر و سامان داد موضوع خمس بود، اگرچه اين مسأله در زمان شخص پيامبر مطرح گرديده بود، و همچون مسائل ديگر اسلامي مانند نماز و زكات بدان اشاره فرموده بودند، اما چون نيمي از آن سهم اهل بيت عليهم السلام بود خلفاي جور در محو و مخدوش ساختن آن بسيار كوشيدند، از اين رو همچنان در پرده اي از ابهام قرار داشت، اما در زمان امام جواد عليه السلام اين مسأله به طور روشن و صريح بيان گرديد، و اكثر روايات در اين زمينه از زبان ايشان نقل شده است.

امر ديگري كه ايشان بدان اهتمام ورزيد تربيت شاگردان و محدثين بزرگ جهان تشيع است، افرادي همچون علي بن مهزيار، زكريا بن آدم، احمد بن ابي نصر بزنطي، محمد بن ابي عمير، محمد بن اسماعيل بن بزيع، حسن بن محبوب، فضل بن شاذان، حسين و حسن بن سعيد اهوازي، كه هر كدام از برجستگان محدثين شيعه به شمار آمده، و كمتر صفحه اي از صفحات كتب روائي شيعه است كه نام آنان زينت بخش آن اوراق نباشد، ما در ادامه در مورد بعضي از ايشان سخن گفته، و بعضي را موكول به صحيفه ي امام هادي عليه السلام و امام عسكري عليه السلام مي نمائيم.

مرحوم شيخ طوسي قدس سره در كتاب رجالش [1] نام 117 نفر از اصحاب آن حضرت را آورده، و مرحوم ممقاني در كتاب تنقيح المقال به بسياري از اصحاب ايشان اشاره كرده است، و در بعضي از كتب نام 276 نفر از اصحاب ايشان ذكر شده است. [2] .