[42] 42 - حراني آورده است:

مردي به امام جواد عليه السلام عرض كرد: نصيحتم فرما؛ حضرت فرمود: مي پذيري؟ عرض كرد آري.

امام جواد عليه السلام به او فرمود: به صبر و شكيبايي، تكيه كن و فقر و نداري را، در آغوش گير و شهوت ها را، فرو گذار و با هوا و هوس، مخالفت نما و بدان كه هرگز از چشم خداي متعال، دور نيستي؛ اكنون به بين چگونه بايد باشي!؟ [1] .

[43] 43 - و نيز گفته است:

امام جواد عليه السلام فرمود: خداي متعال به يكي از پيامبران عليه السلام، وحي كرد: اما زهد تو در دنيا، آسايش و راحتي ات را شتاب مي بخشد و اما بريدنت از هر چيز و پيوستنت به من، عزيز و گرامي ات مي سازد؛ ولي (به گو به بينم) آيا با كسي به خاطر من، دشمني كرده اي و كسي را بخاطر من، دوست داشته و ياريش كرده اي؟ [2] .

[44] 44 - اربلي نقل كرده است:

امام جواد عليه السلام فرمود: هيچ كاري را قبل از سر رسيدش، انجام ندهيد كه پشيمان مي شويد و



[ صفحه 270]



آرزوهاي دراز، در سر نپرورانيد كه به قساوت قلب، دچار مي گرديد و به ضعيفان خويش، رحم كنيد و با رحم كردن به ايشان، رحمت خداي متعال را، به سوي خود جلب نمائيد. [3] .

[45] 45 - و نيز گفته است:

امام جواد عليه السلام فرمود: هر كس به انساني اميدوار باشد، او را بزرگ مي شمارد و هر كس، نسبت به چيزي جاهل باشد، معيوبش مي داند و فرصت، همچون لحظه، زودگذر است و به سرعت ربوده مي شود و هر كس، غم و اندوهش زياد شود، تنش بيمار مي گردد و مؤمن، كسي است كه در پي انتقام و فرو نشاندن خشم خود نباشد (خشم خود را خالي نمي كند و به آن تسلي نمي جويد) و سر فصل نامه ي عمل مؤمن، خوش خلقي است.

و در جاي ديگر فرمود: سر فصل نامه ي عمل خوشبخت، تمجيد و ستايش او توسط ديگران مي باشد.

و نيز فرمود: هر كسي با خداي متعال بي نياز گردد، (خداي متعال او را بس و كافي باشد) مردم محتاجش مي شوند و هر كس از خداي متعال بترسد و تقوي پيشه كند، مردم حتي بر خلاف ميلشان، دوستش مي دارند.

همچنين فرمود: بر شما باد به جستجوي دانش كه جستجوي علم و دانش، واجب است و گفتگوي از آن، سنت مي باشد و علم و دانش، وسيله ي ارتباط و پيوند برادران است و راهنماي مروت و مردانگي است و هديه پذيرايي، در مجالس و همراه، در سفر و انس و الفت، در تنهايي و غربت مي باشد.

و آن حضرت فرمود: دانش بر دو قسم است: دانش فطري و دانش شنيدني و هر گاه علم و دانش فطري نباشد، علم و دانش شنيدني سود بخش نخواهد بود و هر كس حكمت را شناخت، نسبت به فزوني بخشيدنش، شكيبا نيست؛ جمال و زيبايي، در زبان تجلي مي كند و كمال و وارستگي، در عقل تبلور مي يابد. [4] .

[46] 46 -و نيز آورده است:

امام جواد عليه السلام فرمود: كفايت كننده ي هر كس، از كمال مروت و مردانگي، وانهادن آنچه به آن اعتماد (و ركوب) نمي شود [يا وانهادن آنچه زيبايي و كمال به آن نيست].



[ صفحه 271]



و كفايت او از حيايش اين است كه با هيچكس، به نحو ناخوشايندش، برخورد ننمايد. و كفايت او از عقلش خوب مدارا كردن و نرمي كردن است.

و فرو گذار نكردن آنچه از آن ناگزير است، كفايت كننده او از ادب و تربيت وي مي باشد. دانش آدمي به زمان خويش، كفايت كننده او از شناخت و آگاهيش است.

و پوشيدن ديدگان خويش و نگاهداشتن شكمش، كفايت او از ورع و پرهيزگاريش مي باشد و خودداريش از آزار ديگران، كفايت كننده او از خوش اخلاقي وي است.

و نيكي به كساني كه حقوقشان بر او، واجب است و نيز بيرون كردن «حق الله» از مال خود، كفايت كننده او از سخاوتش مي باشد.

و كفايت كننده او از تسليم و فرمانبرداريش ترك كردن آنچه برايش مهم نيست و پرهيز وي، از جدال و بگو و مگو در دين خويش است.

و ديگران را بر خود مقدم داشتن، كفايت كننده او از كرم و بزرگواري اوست.

و شكايت اندكش، كفايت كننده او از صبر و شكيباييش مي باشد.

و انصاف دادن از خويش (مساوي با ديگران، همان كند كه با خود مي كند) كفايت كننده او از خرد و عقل وي است.

و فرو گزاردن خشم خويش به هنگام ناسازگاريش با ديگران كفايت كننده او از حلم و بردباريش مي باشد.

و پذيرفتن حق، وقتي مسلمش گرديد، كفايت كننده او از انصاف اوست.

و باز داشتن ديگران از آنچه براي خود نمي پسندد، كفايت او از دلسوزي و خير خواهي اش مي باشد.

و صرف نظر كردن از توبيخ و ملامت، وقتي بي ادبي كرده اي؛ در حالي كه از عيبهاي تو آگاه است، گواه همسايه داري وي (يا كفايت او از حفظ حريم و مجاورت تو) است.

كفايت كننده او از مدارايش، ترك كردن سرزنش و نكوهش تو است به هنگام غضب تو، در حضور كسي كه (ملامت شدنت را پيش او) ناپسند مي داري.

كفايت كننده او از خوش همراهي و مصاحبتش، افكندن بارهاي سنگين و سختيهاي آزار دهنده از تو است.



[ صفحه 272]



و سازگاري و موافقت زياد و ناسازگاري و مخالفت اندكش با تو كفايت كننده او از دوستي و رفاقتش مي باشد.

و ترس شديدش از گناهان، كفايت كننده او از شايستگي و درستكاري وي است.

شناختن نيكي هر كس كه به او نيكي كرده، كفايت كننده او از شكر و سپاسگزاري اوست.

و شناختن قدر و منزلتش، كفايت كننده او از فروتني اش مي باشد.

و خود شناسي اش كفايت كننده او از حكمت وي است.

و بي اعتنا بودن و كمتر در حفظ و ياد داشتن عيب ديگران و توجه داشتن به اصلاح كردن عيب خويش، علامت درستي و سلامت او مي باشد. [5] .

[47] 47 - ديلمي نقل كرده است:

امام جواد عليه السلام فرمود: چگونه تباه مي گردد، آن كسي كه خداي متعال سرپرست و عهده دار اوست؟ و چگونه رهايي مي يابد، آن كسي كه خداي متعال جوياي وي مي باشد؟

و هر كسي از خداي متعال براي پيوستن به ديگري، ببرد؛ خداي متعال او را به آن ديگري وا مي گذارد.

و هر كس بدون علم و آگاهي، كاري انجام دهد، بيش از آنكه اصلاح كند و منشأ خير و صلاح شود، افساد كرده و منشأ شر و فساد مي شود.

و آن حضرت فرمود: هر كس سر به فرمان هوي و هوسش سپارد، دشمنش را كامياب ساخته است.

و نيز فرمود: هر كس مدارا كردن را فرو گذارد، قرين ناخوشايند مي گردد و هر كس ورودي ها را نشناسد، خروجي ها (مكان يا زمان خروج) او را به زحمتش مي اندازد و هر كس قبل از آزمون و آگاهي، تن به آرامش و اعتماد و ايمني سپارد، خودش را در معرض هلاكت افكنده و سرانجام مشقت باري، براي خود رقم زده است.

و همچنين حضرت فرمود: كسي كه راه راست و هدايت را بخاطر پيروي هوا و هوست پوشيده دارد، با تو دشمني كرده است.



[ صفحه 273]



و امام جواد عليه السلام فرمود: كسي كه بر مركب شهوات سوار است، لغزشهايش فرو گزار نمي شود.

و آن حضرت فرمود: اعتماد به خداي متعال، بهاي هر كالاي گران و ارزشمند بوده، نردبان صعود به هر قله ي بلند و مرتفعي مي باشد.

و نيز فرمود: از همنشيني شرور بپرهيز كه بسان شمشير ديدنش زيبا؛ ولي اثر و نتيجه اش زشت و ناپسند است.

و همچنين فرمود: نيازمنديها، اميدوارانه (از خدا) طلب و خواسته مي شوند؛ در حالي كه آنها با قضاي الهي فرود مي آيند و سلامت و عافيت، زيباترين بخشش و موهبت است.

و فرمود: هنگامي كه قضاي الهي فرود آيد، فضا تنگ و نفس گير مي شود (يا گشادگي و فراخي تبديل به تنگي و گرفتگي مي شود).

و آن حضرت فرمود: كسي را دشمن مدار تا اينكه رابطه ي او را با خداي متعال به دست آوري كه هر گاه نيكوكار باشد، خداي متعال تسليم تواش نخواهد ساخت و چنانكه بدكار باشد، همين كه بدان آگاه شدي، او را بس است؛ به همين جهت او را دشمن مدار.

و امام جواد عليه السلام فرمود در ظاهر و آشكار خودت را ولي و دوست خدا نشان مده؛ در حالي كه در نهان دشمن او هستي.

و فرمود: احتياط، به اندازه ي ترس و بيم است.

و فرمود: عزت مؤمن، در بي نيازي او از مردم است.

و فرمود: نعمتي كه شكرش ادا نشود، به گناهي ماند كه آمرزيده نگردد.

و فرمود: خشم و غضب كسي كه ستم خشنودش مي سازد، به تو زياني نمي رساند.

و فرمود: كسي كه از برادرش، به حسن نيت خشنود نيست، به هديه ي او خشنود نخواهد گرديد.

و فرمود: روزگار، پرده ي اسرار نهانت را مي درد.

و فرمود: اگر از چيزي بي بهره بودي (يا منع شدي) در قبال آن شكيبايي كن و آرامش و تسلي داشته باش چرا كه اگر آن چيز به تو داده مي شد مدت كمي تو را همراهي مي كرد (به



[ صفحه 274]



خاطر كمي بقاء دنيا براي اهل آن). [6] .

[48] 48 - ابن صباغ گفته است:

امام جواد عليه السلام فرمود:

همانا هر كس به خدا اعتماد كند، خداي متعال شادماني را به او مي نمايد.

و هر كس به خدا توكل كند، خداي متعال امورش را كفايت مي كند.

و اعتماد به خداي متعال، پناهگاهي است كه جز مؤمن، در آن پناه نمي گيرد.

و توكل به خداي متعال، رهايي از هر بدي و حفاظ از هر دشمني است.

و دين، عزت و دانش، گنج و سكوت، نور است.

و نهايت زهد، ورع و پرهيزگاري است.

و هيچ چيز چونان بدعت، دين را نابود نمي سازد.

و از طمع، فاسد كننده تر براي مردان نيست.

و با شبان (رهبر و پيشوا)، رعيت سر و سامان پيدا مي كند و با دعا است كه بلا دفع مي شود.

و هر كس بر سمند عمر بنشيند (مساوي سني از او بگذرد و تجربه، كسب كند.) به جايگاه و خط پايان پيروزي راه مي برد.

و هر كس دشنام گويد، پاسخ مي گيرد.

و هر كس نهال تقوا بنشاند، ميوه هاي آرزو مي چيند. [7] .

[49] 49 - اربلي آورده است:

امام جواد عليه السلام فرمود: گمان بد به دوستي كه يقين به او تو را اصلاح و نيكو گردانيده است، تباه و ضايعت نسازد.

و هر كس برادر خود را، نهاني موعظه كند، او را آراسته است و هر كس او را، آشكارا نصيحت نمايد، خوار و خفيفش كرده است.

خير خواهي و نيكي خواستن از خوبان، به احترام كردن آنان است و خير خواهي و نيكي خواستن از بدان به ادب نمودن آنان است.



[ صفحه 275]



و دوستي، خويشاوندي اكتسابي است. و أجل و وقت مرگ براي پناه و نگهدارنده بوده انسان، كافي است (تا وقت مرگ انسان فرا نرسيده او در پناه ملائكه اي است كه از هر طرف او را به اذن الله حفظ مي كنند).

و همواره تا سن هيجده سالگي، خرد و حماقت آدمي با يكديگر دست و پنجه نرم مي كنند؛ چون او به هيجده سالگي رسيد، آن كه در وجود آدمي بيشتر است، بر ديگري فائق مي آيد.

و خداي متعال نعمتي به بنده ي خود نداده كه بداند آن نعمت از آن خداي متعال است، مگر اينكه خداي متعال شكر و سپاس آن را در نامه ي عملش مي نويسد؛ پيش از آنكه او را بر آن نعمت شكر و سپاس گويد و نيز گناهي مرتكب نمي شود كه بداند، خداي متعال از آن آگاه است؛ اگر بخواهد عقوبتش مي كند و اگر بخواهد او را مي آمرزد؛ مگر اينكه خداي متعال او را مورد مغفرت و آمرزش خويش قرار مي دهد؛ قبل از آنكه او، طلب مغفرت نمايد. [8] .

[50] 50 - و نيز گفته است:

امام جواد عليه السلام فرمود: توبه بر چهار پايه، استوار است: 1 - پشيماني با قلب. 2 -طلب مغفرت با زبان. 3 - توبه ي عملي با اعضاء و جوارح. 4 -و تصميم قاطعانه، به عدم مراجعت به كارهاي گذشته.

و سه كار، از كارهاي خوبان است: 1 - بر پاداشتن واجبات. 2 - ترك محرمات. 3 - و پرهيز از غفلت زدگي در كار دين.

و سه كار است كه بنده را به خشنودي خداي متعال مي رساند: آمرزش خواستن فراوان، افتادگي و فروتني و زياد صدقه دادن.

و چهار چيز است كه هر كس داشته باشد، ايمانش كامل است: هر كس بخاطر خداي متعال، بذل و بخشش كند و به خاطر خداي متعال، منع نمايد و به خاطر خداي متعال، دوست بدارد و به خاطر خداي متعال، دشمن دارد.

و سه چيز است كه هر كس داشته باشد، گرفتار پشيماني نمي شود: ترك كردن عجله و شتاب و مشورت نمودن و به هنگام اقدام به كاري، بر خداي متعال توكل كردن. [9] .



[ صفحه 276]