بازگشت

مقدمه


سپاس و ستايش از آن خداوند، پروردگار جهانيان، است و سلام و صلوات، بر پيامبران و فرستادگان او باد؛ خصوصا آخرين ايشان، حضرت محمد صلي الله عليه و اله و بر دودمان پاك و معصومش؛ همان كساني كه خداي متعال، هر پليدي را از ايشان زدود و پاك و پاكيزه شان گردانيد.

بر خواننده ي آگاه پوشيده نيست كه آنچه از موضوعات ديني و علمي زندگي ساز و مهم، در اين كتاب فراهم آمده است، بي نيازي از بهره مندي و برخورداري از ميوه ها و ثمرات پاكيزه آن، وجود ندارد و شايد بتوان گفت: بيشتر روايات و مسائلي كه امام معصوم و جوان، حضرت محمد بن علي جواد عليه السلام، شيعيان و پيروان خود را از آنها برخوردار كرده، در نقل و توضيح آنها با پدران و نياكان و فرزندان خويش از امامان معصوم ما - درود خدا بر آنان باد - مشترك است؛ جز اين كه در اينجا نكته مهمي وجود دارد كه به آن حضرت اختصاص يافته و براي هيچ يك از آن بزرگواران - درود خدا بر آنان باد - همانند آن فراهم نگرديده است و آن نكته مهم، موقعيت خطير و حساس آن حضرت در ميان كارگزاران دولت عباسي بود؛ كساني كه از رهگذر توهم نا آگاهي و ناتواني و كوتاهي، نسبت به آن حضرت به واسطه كم سن و سالي او، كوشيدند تا مانع شوند از اينكه مأمون دخترش را به همسري امام جواد عليه السلام در آورد؛ به همين جهت، يحيي بن اكثم و همراهان او خود را براي طرح مسائل پيچيده و دشوار ديني بسيج كردند تا در مناظره ي معروفي كه ترتيب دادند، آن حضرت را به زحمت افكنده، عجز و ناتواني اش را آشكار سازند.

اما آن حضرت، پندار آنان را باطل ساخت؛ هنگامي كه با ارائه ي پاسخهاي صحيح، روشن و



[ صفحه 2]



انكار ناپذير خويش، زبان آنان را به لكنت انداخت و نسبت به برتري و برجستگي خود از لحاظ فضل و دانش و كمالات ديگر بر ايشان، وادار به اعترافشان كرد و ترديدي وجود ندارد كه هر كس آن مناظره فقهي دلپذير و بي نظير را با دقت و ژرف نگري، مورد توجه و بررسي قرار دهد و با سن و سال اندك آن حضرت بسنجد، اطمينان پيدا مي كند كه خداي متعال، الهام بخش اهل بيت عصمت و طهارت عليهم السلام بوده، آنان را در گفتار و كردار، استوار مي سازد.

امام جواد عليه السلام نهمين امام از امامان اهل بيت عصمت و طهارت است، همان كساني كه خداي متعال آنان را براي رهبري امت و هدايت بندگان و سامان بخشيدن به شهرها، بر گزيده است و به يقين جد بزرگوارش رسول خدا صلي الله عليه و اله و پدران پاك و پاكيزه اش - درود خدا بر آنان باد - به امامت و ولايت و جانشيني آن حضرت تصريح كرده اند؛ و در او تمام ويژگيها و شايستگي هايي كه بايد در هر پيشواي حقيقي وجود داشته باشد، از جمله دانش كامل و فراگيري كه با دانش خلايق قابل مقايسه نيست، بود و عليرغم كوتاهي عمر شريفش و كنترل و مراقبت شديد، توسط طاغوتهاي معاصر خويش، آن حضرت هيچ فرصت فراهم آمده را فرو گذار نكرد، جز اينكه آن را براي بيان حقايق و نشر و گسترش معارف، غنيمت شمرد؛ بنابراين، اگر امت اسلام در آن زمان، از بركات وجود امام جواد عليه السلام بهره مند نگرديد و در شعاع نور حضرتش، به روشنايي نرسيد، خود متضرر گرديد.

و هر گاه چنان بوده است كه جامعه هاي پيشين، به بزرگي بزرگان و نخبگان خويش پي نبرده، قدر و منزلت اولياي مقرب خدا را نشناختند و در نتيجه وظايف خود را در فرمانبرداري و پيروي و احترام و قدرداني از آنها، بكار نبستند؛ گناه خودشان بوده است، نه كوتاهي اولياي الهي، و عيب و نقص آن متوجه خود آن نسل منحط و عقب افتاده است، نه متوجه شخصيت آن امام بزرگوار.

ويژگي امام جواد عليه السلام اين است كه خداي متعال، او را شبيه حضرت عيسي بن مريم عليهما السلام قرار داد؛ چه اينكه در كودكي، دانش و بردباري به او عطا كرد تا مردم بدانند كه امام عليه السلام، از جانب خداي متعال تعيين مي گردد؛ با اين حال امام جواد عليه السلام، در دوران زمامداري مأمون و معتصم عباسي، تحت فشار بود تا جايي كه مي فرمود: «گشايش من بعد از مأمون، مدت سي ماه خواهد بود.» و بدينگونه از فشار روحي و رواني بسياري كه تحمل مي كرد، تعبير فرمود.



[ صفحه 3]



از ويژگي هاي منحصر به فرد امام جواد عليه السلام كه او را از امامان پيش از وي متمايز مي سازد، اين است كه در سن هفت سالگي، عهده دار امور امامت گرديد و در همان سن و سال اندك چنان به مسئوليت خطير امامت قيام فرمود كه مردم را به حيرت افكند و با حل مسائل بغرنج و دشوار مذهبي در دوران امامتش، همچنين پاسخگويي به پرسشهاي دانشمندان سرشناس زمان خود كه از مشكل ترين و پيچيده ترين مسائل فقهي و كلامي به شمار مي رفت، شگفتي همگان را برانگيخت؛ به گونه اي كه پاسخهاي صحيح و صريح آن حضرت، مشهور و زبانزد شد و نقل مجالس و محافل گرديد و همچنان در طول تاريخ، از آنها با عظمت و شگفتي ياد مي شود و تعجب ندارد كه امامان معصوم، چونان ستارگانند و در تاريكيهاي خشكي و دريا، راهنماي جويندگان هدايت اند و ياريگر مردم و حلال مشكلات آنان در هر عصر و زمان و در هر شهر و دياري مي باشند.

امام جواد عليه السلام، به توضيح و تشريح آن دسته از امور ديني كه براي مسلمانان، مجهول و مبهم بود پرداخت و حقايق شريعت اسلام را از پندار مخالفان ستيزه جو، متمايز و مشخص ساخت؛ هر آينه بساط دانش خود را بر روي مردم گسترد و آنان، را چنان از چشمه ساران صاف و زلال معارفش سيراب كرد كه از مراجعه به ديگران بي نياز شدند؛ لذا پرسشهاي پياپي به محضر حضرتش گسيل گشت و آستان مباركش، همواره بر روي مراجعان و پرسشگران گشوده بود؛ حتي در بعضي از محافل، پرسشهاي بزرگان سرشناس آنان، چونان قاضي القضات دستگاه خلافت مأمون، يحيي بن اكثم را پاسخ فرمودند و سؤالات او را به فروع و شقوق متعدد و فراواني تقسيم كرد و بالاخره پاسخهاي آن حضرت در مناظرات گوناگون، از مرز سه هزار جواب گذشت؛ چنانكه به زودي از نظر خواننده گرامي خواهد گذشت.